ایرانیان از دیرباز طراحی و بافت فرش را همچون یک هنر اصیل حفظ کرده اند. این روزها این صنعت فراتر از مرزها رفته است و تقریبا این روزها تمام جهانیان ما را به عنوان بهترین بافندگان فرش در جهان می شناسند. باز شدن دریچه های جدید صنعت فرش سبب شده است این حوزه با پیشرفت های بسیاری روبه رو باشد که بافت تابلو فرش یکی از آن هاست. با ورود دستگاه های مدرن بافت ماشینی، بسیاری از علاقه مندان به نمونه های قدیمی اذعان داشته اند که تشخیص تابلو فرش دستباف و ماشینی کمی سخت شده است. ما در این مقاله قصد داریم نکات و تکنیک هایی را به شما بیاموزیم که به تنهایی و بدون نیاز به مراجعه به یک کارشناس مجرب توانایی این تشخیص را داشته باشید. با ما و مطالعه این نکات همراه باشید و به یک کارشناس حرفه‌ای تابلو فرشها تبدیل شوید.
چرا تشخیص تابلو فرش دستباف و ماشینی تا این اندازه اهمیت دارد؟
اگر آگاهی نسبی در خصوص فرش ها داشته باشید، حتما می دانید نمونه های دستباف به سبب اینکه حاصل زحمت و زمان بسیار زیادی بوده و از ظرافت های بیشتری برخوردار است، از ارزش بیشتری برخوردار است. این در حالی است که تابلو فرش های ماشینی توسط دستگاه های حرفه ای و با زحمت کمتری طراحی و تولید می شوند.
از طرفی کیفیت و ماندگاری نمونه های دستباف در مقایسه با دیگر مدل ها بسیار بیشتر است. رنگ های به کار رفته در تاروپود این بافته های دستی طبیعی است و به همین دلیل است که شاهد قیمت های به‌مراتب بیشتری خواهید بود. همچنین در بیشتر مواقع الیافی که در بافت فرش و تابلو فرش ها استفاده می شود نیز طبیعی و ارگانیک است که مزایای بی‌شماری را حاصل می کند. همین مسئله به وضوح نشان می دهد که چرا لازم است هر فرد علاقه مندی که تمایل به ها دارد، این نکات و تکنیک ها را بیاموزد. اما این تکنیک ها کدام اند؟!
- گره ها مهم تر از هر چیز دیگری هستند!
ازآنجایی‌که کار دست هنرمندان و بافت ماشین های پیشرفته از زمین تا آسمان تفاوت دارد، با نگاهی دقیق به گره های بافته شده می توانید به‌راحتی کار تشخیص تابلو فرش دستباف و ماشینی را انجام دهید. جدای از نوع گره تعداد آن ها نیز در آداب و رسوم بافت این فرش ها نیز تفاوت دارد. جالب است بدانید فرش های دستباف که شامل تابلو فرش ها نیز می شوند به ازای هر اینچ مربع حداقل باید 120 گره داشته باشند؛ بنابراین اگر فرشی که مشاهده می‌کنید گره هایی کمتر از این مقدار دارد، باید در دستباف بودن آن شک کنید.
برای این کار تنها کافی است که نگاهی گذرا به پشت فرش داشته باشید و به تعداد و نحوه گره ها دقت کنید. البته نیازی نیست تمام این گره ها را دانه به دانه بشمارید. اما با کمی درنگ به راحتی نکته را در می یابید. به طور خلاصه لیستی از مشاهداتی که به تشخیص تابلو فرش دستباف و ماشینی منجر می شود را برای شما مهیا کرده ایم:
- باید نقش اصلی فرش را حتی در پشت فرش نیز ببینید؛
- دستی به فرش بکشید و نرمی آن را بیازمایید؛ درصورتی‌که نرمی و لطافت مناسبی را احساس کردید مطمئن باشید که این فرش دستباف است.
- باید پشت فرش دستباف چند گره بزرگ و نامتناسب را مشاهده کنید؛
- درصورتی که گره ها بسیار منظم، یکنواخت و محکم بافته شده اند و هیچ بی نظمی مشاهده نمی کنید، حتما تابلو خریداری کرده اید.
- تار و پود تابلو فرش، رازها را برملا می کند
الیاف و نخ هایی که در هم به‌صورت افقی و عمودی تنیده می شوند، تاروپود این فرش ها هستند که توجه به بافت آن ها می‌تواند به عنوان سرنخی به شما در تشخیص تابلو فرش دستباف و ماشینی کمک کند. لازم است بدانید ریشه های فرش و تابلو فرش در نمونه های دستباف جزئی از فرش و تارهای آن محسوب میشوند و درواقع در ادامه آن است. این در حالی است که نمونه های ماشینی این بخش‌ها را به‌صورت جداگانه به فرش یا تابلو فرش می دوزند. با نگاهی دقیق به این قسمت ها حقیقت ماجرا را در می یابید. برای شناسایی بافت پود فرش نیز باید به کناره های آن دقت کنید. معمولا بافندگان پس از اتمام کار این بخش ها را با دست کوک می‌زنند. به همین دلیل این قسمت ها معمولا نامنظم و دست دوز هستند که کاملا مشخص خواهند بود. اما با وجود ماشین های اتوماتیک در بافت نمونه های ماشینی بدیهی است که این کناره‌ها در فرش ماشینی منظم و یک دست دوخته می شود.
- الیاف تابلو فرش را دست کم نگیرید!
شاید تصور کنید شناخت جزء به جزء یک فرش و تشخیص تابلو فرش دستباف و ماشینی کار شما نیست و باید آن را به یک کارشناس حرفه ای بسپارید. اما اگر بتوانید الیاف مصنوعی و طبیعی را از یکدیگر تمیز دهید، کار برای شما آسان خواهد بود.
فرشها و تابلو فرشهای دستباف عمدتا از الیاف طبیعی همچون پشم، ابریشم و مانند آن برای بافت استفاده می کنند. درواقع این الیاف کاملا طبیعی هستند و مزایای بسیاری دارند که درخشندگی بی نظیر، ماندگاری و کیفیت بالای بافت از جمله آن ها محسوب می شود. باید گفت بهترین و باکیفیت ترین نوع فرش ها آن هایی هستند که از الیاف طبیعی برای بافت استفاده می کنند.
این در حالی است که به کارگیری الیاف طبیعی برای بافت فرش های ارزان‌قیمت ماشینی به هیچ عنوان مقرون به صرفه نیست. به همین سبب تولیدکنندگان از الیاف مصنوعی در تولید این نوع فرش ها استفاده می‌کنند که مهم ترین مزیت آن کاهش چشمگیر قیمت هاست. برای تشخیص میان الیاف مصنوعی و طبیعی باید ترفندهای مخصوصی را بیاموزید یا به خوبی این الیاف را بشناسید که بتوانید تفاوت های میان آن‌ها را درک کنید.
- رنگ های طبیعی یا مصنوعی؟
یکی دیگر از تکنیک هایی که به شما در این تشخیص کمک ویژه ای می‌کند، توجه به رنگ هاست. بدیهی است در طراحی و بافت تابلو فرش های دستباف از رنگهای کاملا طبیعی و ارگانیک استفاده می شود؛ بنابراین نکته کار در این است که دریابید کدام رنگ ها طبیعی و کدام یک مصنوعی هستند. بدین منظور لازم است بدانید رنگهای مصنوعی این قابلیت را دارند که به تاروپود و عمق فرش نفوذ کنند، به همین خاطر شما با خم کردن فرش حتی در عمق بیشتر آن نیز می‌توانید رنگ را ببینید؛ در صورتی که رنگ طبیعی در سطح فرش باقی می ماند. اگر پس از خم کردن فرش متوجه برخی ناهماهنگی و بی نظمی های رنگی در فرش شدید، مطمئن باشید که نمونه دستباف و اصیلی را خریداری کرده اید.
آموزش نحوه تشخیص فرش ماشینی از دستباف
افرادی که سر رشته ای در فرش داشته باشند با یک نگاه می توانند دستباف بودن و ماشینی بودن فرش را تشخیص دهند. امروز قصد داریم تا چند روش برای تشخیص فرش های ماشینی از دستباف معرفی کنیم تا هر فردی به صورت مجزا بتواند در مواجهه با این آثار از اصالت و اصل بودن و یا دستباف بودن فرش مطمئن شود. البته باید توجه داشته باشید که این روش تشخیص هم برای فرش های ماشینی از دستباف هم برای و قالی ها هم قابل استفاده است.
1 – توجه به پشت فرش
یکی از ساده ترین این روشها برای تشخیص دست باف بودن و یا ماشین بودن اثر نگاه کردن به پشت فرش است و البته یکی از بهترین روش ها محسوب می شود. معمولاً در آثار دستباف گره های زیر و یا پشت فرش کمی ناهمواره هستند و یکنواختی یا ترتیب کاملی ندارند، برخی از همین گره ها ممکن است بزرگتر و برخی ممکن است کوچکتر باشند و مسلما در فرش های ماشینی این گره ها بسیار منظم و به صورت یکنواخت هستند. همانطور که در عکس ها به وضوح مشخص است.
البته جای تعجب نیست، زیرا این یک فرآیند کاملا دستی است و بافندگان به وسیله دست، هر گره را در فونداسیون فرش قرار داده اند و این امر منجر به ناهمواری و غیر یکنواختی گره ها می گردد؛ از طرف دیگر به دلیل اینکه فرش ماشینی توسط دستگاه های تمام اتوماتیک بافته می شود، به طور معمول پشت این فرش ها هموار و یکنواخت است. پشت فرش دستباف ناهموار است و گره های یکنواخت ندارد
2 – توجه به ریشه فرش ماشینی و دستباف
نگاه کردن به ریشه فرش یکی از راه های تشخیص فرش ماشینی و دستباف می باشد. همانطور که می دانید در فرش ماشینی ریشه ها به فرش دوخته می شوند اما در فرش دستباف ریشه جزئی از فرش می باشد و در امتداد همان فونداسیون قالی بوده که از رشته های تار تشکیل شده و جزئی از خود فرش به شمار می آیند. در تصویر زیر اولین تصویر متعلق به ریشه فرش دستباف می باشد.
3 – به لبه یا کناره فرش نگاه کنید
در واقع کناره فرش در قالی های دستباف، رشته های پود هستند که در لبه بیرونی قالی پیچیده می شوند و یکدیگر را نگه می دارند. معمولا از کناره یا طره فرش برای تشخیص مبدا یا اصلیت آن قالی نیز استفاده می شود، زیرا بافندگان هر منطقه ای روش ها و سبک های متفاوتی برای پایان دادن این کناره های قالی دارند. در فرش دستباف، لبه ها با دست کوک می خورند و از اینرو ممکن است کاملا مستقیم نباشند و قدری ناهموار باشند ولی کناره ها در فرش ماشینی به وسیله دستگاه دوردوزی می شوند و معمولا یکنواخت و هموار دیده می شوند.
4 – طرح روی فرش دستباف
فرش را به رو برگردانید و نقشه آن را با دقت نگاه کنید. شکل و اندازه طرح فرش دستباف در دو سر آن کاملاً یکسان نیست. به علاوه نقشه بافته شده با دست صد در صد بی نقص نیست. این غیریکنواختی که به وضوح در فرش های دستباف قدیمی به چشم می خورد و در واقع نشانه ای از اصالت فرش است، را نباید با کیفیت پایین اشتباه گرفت. شکل و اندازه طرح فرش ماشینی در سراسر فرش کاملاً یکسان است و اثری از اختلاف اندازه و اختلاف بافت در فرش ماشینی دیده نمی شود. البته طرح بعضی فرش های ماشینی کپی فرش دستباف نیز غیریکنواختی هایی دارد، اما این ویژگی به ندرت در فرش های ماشینی دیده می شود.
5 – تفاوت رنگ در فرش ماشینی و دستباف
یکی از تفاوتهای ماشینی و دستباف استفاده از از رنگها است در آثار دستبافت از رنگهای طبیعی استفاده می شود مثل: قرمز ، نیلی ، زرد ، سبز و … در فرش های ماشینی به دلیل استفاده از الیاف مصنوعی این رنگ ها به درون الیاف نفوذ کرد در صورتی که رنگ های طبیعی فقط سطح آثار را می پوشاند.
6 – تفاوت الیاف ها فرش های ماشینی و دستباف
در فرش های ماشینی معمولاً از الیاف مصنوعی استفاده می شود نظیر پلی استر، اکرولیک ، ابریشم مصنوعی، نوعی نایلون و … غیره . و به همین دلیل فرش های ماشینی معمولاً قیمتی معادل یک دهم فرش دستباف دارند و ارزان هستند البته به این نکته هم باید اشاره داشت که در بعضی فرش های ماشینی از الیاف طبیعی استفاده می شود و قیمتی متفاوت با انواع دیگر فرشهای ماشینی دارند. عمر مفید این فرشها معمولا 10 تا 20 سال است. تفاوتهای عمده در آثار ماشینی و دستباف روش سنتی و دستی صنعتگران این رشته است و آثار دستباف همچنان مثل ایام گذشته روی دار قالی تولید میشوند. زمان تولید یک فرش دستباف با توجه به جزئیات و طرح آن متغیر است ولی می توان گفت به صورت میانگین یک سال به طول می انجامد و در آن از الیاف ای نظیر پشم ، ابریشم ، پنبه کنف و دیگر الیاف طبیعی استفاده می شود.
تفاوت بین الیاف فرش ماشینی و دستباف
به همین دلیل است که اختلاف قیمت یک فرش ماشینی با یک فرش دستباف چشمگیر است زیرا که کیفیت و دستان بافنده ارزشی به این آثار میدهد که آثار ماشینی فاقد آن هستند.
