سیزده فروردین روز آشتی با طبیعت یا زخم زدن بر محیط زیست؟!

به گزارش اخبار ورزشی هر سال با آغاز تعطیلات نوروز استان های گردشگرپذیر به ویژه مناطق شمالی شاهد خیل عظیم مسافران هستند که برای بهره بردن از مناظر طبیعی راهی جنگل ها سواحل و پارک های ملی می شوند. این هجوم گردشگران نوروزی به طبیعت چهره زیست بوم ها را دستخوش تغییر می کند. انباشت زباله و پسماند یکی از نخستین نشانه های این حضور گسترده است؛ چنان که در استان مازندران میزان تولید زباله روزانه در برخی شهرها از حدود ۲۰۰ تن در روزهای عادی به نزدیک ۱۰۰۰ تن در ایام نوروز افزایش می یابد.

به گفته عطالله کاویان ـ  مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران ـ حضور چند برابری جمعیت در نوروز به استان مازندران باعث می شود تولید زباله به ۱۵ برابر روزهای معمول برسد و چنین حجم عظیمی از پسماند چالشی جدی برای مدیریت پسماند و پاکیزه نگه داشتن طبیعت ایجاد می کند.
از سوی دیگر فصل بهار زمان زادآوری بسیاری از گونه های حیات وحش است و تردد انبوه مسافران در زیستگاه های طبیعی می تواند آرامش حیات وحش را بر هم بزند و برای جانوران استرس ایجاد کند.

ورود غیرمسئولانه برخی گردشگران به مناطق بکر درست در هنگامه زادآوری جانوران تهدیدی مضاعف برای بقای نسل آن ها به شمار می رود.

نمونه هایی مانند پارک ملی گلستان که در روز طبیعت (۱۳ فروردین) میزبان خیل عظیم مردم می شود یا پناهگاه حیات وحش میانکاله که در برخی سال ها پذیرای ده ها هزار مسافر نوروزی بوده است نشان می دهند تراکم حضور انسان تا چه حد می تواند فضای زیستی جانوران را متأثر کند. رضا زمانی مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان نیز تأکید کرده که طبیعت در سال های اخیر آسیب های فراوانی از ناحیه گردشگری غیرمسئولانه متحمل شده است؛ از آتش سوزی جنگل ها گرفته تا آلوده شدن رودخانه ها و از بین رفتن پوشش گیاهی که همه در نهایت حیات جانوران وحشی را تهدید می کند

آسیب پذیری مناطق حفاظت شده در ایام نو

حضور گسترده گردشگران در مناطق حفاظت شده و پارک های ملی چالش هایی ویژه به دنبال دارد. بسیاری از این مناطق ظرفیت اکولوژیک محدودی دارند و ورود جمعیت زیاد می توان به تخریب مستقیم زیستگاه ها منجر شود. برای نمونه در استان گیلان پارک ملی خشکی–دریایی بوجاق در تعطیلات با هجوم خودروهای گردشگران مواجه شد که تا زون امن این پارک ملی پیشروی کردند. احسان باقری پور رئیس اداره پارک ملی خشکی دریایی بوجاق کیاشهر با اشاره به این معضل اعلام کرد هرگونه خودروی گردشگری یا آفرود که وارد محدوده حفاظتی پارک شود بلافاصله از منطقه هدایت خواهد شد.

 به گفته وی در یک مورد حضور چهار خودروی سواری خانوادگی در محدوده امن گزارش شد که مأموران یگان بلافاصله نسبت به خروج آن ها اقدام کردند.

این رویدادها نشان می دهد حتی اگر عمدی در تخلف گردشگران نباشد ناآگاهی از مرزهای مناطق حفاظت شده و نبود علائم کافی می تواند به تجاوز ناخواسته به حریم حیات وحش منجر شود.

فشار گردشگران بر مناطق بکر وظایف محیط بانان را نیز مضاعف کرده است. محیط بانان در ایام نوروز علاوه بر راهنمایی و نظارت بر گردشگران باید حواسشان به جلوگیری از شکار و صید غیرمجاز پیشگیری از آتش سوزی و حفاظت از حریم مناطق نیز باشد اما حضور محدود نیروهای حفاظتی در برابر حجم وسیع گردشگران کفاف نمی دهد.

چنان که مسئول پارک ملی بوجاق گفت که با وجود گشت های مستمر امکان حضور لحظه به لحظه محیط بانان در تمامی نقاط پهنه حفاظت شده به دلیل وسعت و تنوع وظایف وجود ندارد.

از این رو مشارکت خود مردم محلی و طبیعت دوستان برای اطلاع رسانی تخلفات بسیار حیاتی است و بر همین اساس نیز در گیلان از شهروندان و بومیان خواسته شده در صورت مشاهده هرگونه ورود غیرمجاز به مناطق تحت حفاظت آسیب به طبیعت یا حیات وحش به سرعت موضوع را به ادارات محیط زیست اطلاع دهند تا اقدامات لازم قانونی صورت گیرد.

بسیاری از پارک های ملی و پناهگاه های حیات وحش ایران در ایام نوروز میزبان شمار گردشگرانی است که بدون رعایت ضوابط وارد عرصه های حساس می شوند. این امر می تواند گونه های جانوری را در زیستگاه های امن شان دچار ناامنی و فشار کند. منظره دسته های پرندگان آبزی در تالاب ها و سواحل یادآور اهمیت حفظ آرامش این سکونت گاه های حیات وحش در برابر آشفتگی های ناشی از حضور بی ضابطه انسان هاست. در واقع بقای چنین جلوه های چشم نواز حیات وحش وابسته به رعایت حدود و ظرفیت برد زیستگاه ها در برابر گردشگری است.

آلودگی زباله و اختلال در طبیعت

پیامدهای منفی گردشگری نوروزی تنها به حضور فیزیکی انسان در زیستگاه ها محدود نمی شود بلکه عادات رفتاری نادرست می تواند آسیب های عمیقی بر پیکره طبیعت وارد کند. رها کردن زباله در جنگل کوهستان ساحل و بیابان یکی از معضل های تکرارشونده تعطیلات است که حیات وحش را به شکل های مختلف تهدید می کند. حیوانات ممکن است زباله های پلاستیکی و مواد تجزیه ناپذیر را ببلعند یا در آن ها گرفتار شوند و این موضوع سلامتی و بقایشان را به خطر می اندازد. مدیرکل محیط زیست گیلان با اشاره به این مشکل پسماند را یکی از بزرگ ترین چالش های استان در فصل مسافرت دانسته و از همگان خواسته است به هیچ وجه زباله های خود را در طبیعت رها نکنند و حتماً هنگام سفر کیسه زباله همراه داشته باشند تا پسماندها را جمع آوری و تفکیک کنند.

​

تجربه های موفق نیز در این زمینه وجود دارد؛ چنان که در گیلان طی نوروز سال هایی با اجرای طرح هایی مانند «مسیر سبز ساحل پاک» و توزیع ده ها هزار کیسه زباله بین مسافران حجم زباله های باقی مانده در حاشیه جاده ها و تفرجگاه ها نسبت به سال های قبل کاهش محسوسی پیدا کرد.
افزون بر آلودگی ناشی از زباله آلودگی صوتی و اختلال در آرامش طبیعت نیز از تبعات حضور انسان در ایام نوروز است. استفاده از وسایل آتش بازی و مواد محترقه در جشن های سال نو و روز طبیعت می تواند صدای ناهنجاری در زیستگاه ها ایجاد کند که حیوانات وحشی را دچار ترس و اضطراب می کند. مواد محترقه و سر و صدای بلند آرامش حیات وحش را بر هم می زند و موجب آزار جانوران می شود.

محیط بانان و فعالان محیط زیست هر سال تأکید می کنند در دل طبیعت از ایجاد سروصدای بی مورد پخش موسیقی با صدای بلند و ترساندن حیوانات خودداری شود تا موجودات بومی در زیستگاه خود احساس امنیت داشته باشند.

از دیگر رفتارهای مخربی که در پیک نیک ها و گردش های نوروزی از جمله روز طبیعت مشاهده می شود شکستن شاخه ها و تخریب پوشش گیاهی برای افروختن آتش یا برپایی چادر است. هرچند یک شاخه درخت شاید از نگاه برخی ناچیز باشد اما تکرار این کار توسط هزاران مسافر خسارتی جدی به درختان و بوته ها وارد می کند. جمشید محبت خانی رئیس یگان حفاظت سازمان محیط زیست خاطرنشان کرده با وجود ارتقای نسبی شرایط در روز طبیعت طی سال های اخیر هنوز مواردی نظیر شکستن درختان توسط برخی افراد دیده می شود که نیازمند فرهنگ سازی بیشتر است.

همچنین افروختن آتش در جنگل ها و مراتع خشک تهدید بالقوه آتش سوزی را در پی دارد. سازمان هواشناسی معمولاً در ایام بهار نسبت به افزایش دما و وزش بادهای گرم هشدار می دهد و سازمان محیط زیست از گردشگران می خواهد تا حد امکان از روشن کردن آتش در عرصه های طبیعی خودداری کنند. اگر هم آتشی افروخته شد حتماً پیش از ترک محل از خاموش شدن کامل آن مطمئن شوند تا حادثه ناگواری رخ ندهد.

معضل دیگر نیز رهاسازی گونه های غیربومی در طبیعت است. هر سال همزمان با روز طبیعت و پس ز آن مشاهده می شود که برخی خانواده ها ماهی های قرمز سفره هفت سین را در رودخانه ها تالاب ها یا چشمه ها رها می کنند به گمان آن که به طبیعت بازگردانده می شوند. در حالی که ماهیان قرمز اساساً گونه هایی غیربومی و مهاجم هستند و ورودشان به زیست بوم های طبیعی یک تهدید زیست محیطی به شمار می آید.

این ماهی ها می توانند گونه های آبزی بومی را تحت فشار قرار دهند و تعادل اکوسیستم های آبی را به هم بزنند. سازمان حفاظت محیط زیست به صراحت اعلام کرده که مردم از رهاسازی ماهی قرمز در رودخانه ها و تالاب ها خودداری کنند و شهرداری ها در پایان تعطیلات نوروز این ماهی ها را جمع آوری کنند تا به شکل بهداشتی امحا یا مدیریت شوند.

شکار غیرمجاز و قاچاق گونه های حیات وحش

افزون بر آسیب های ناخواسته متأسفانه عده ای سودجو در ایام نوروز با سوءاستفاده از فرصت تعطیلات و شلوغی بازار اقدام به بهره کشی مستقیم از حیات وحش می کنند. یکی از نمودهای آن افزایش شکار و صید غیرمجاز در تعطیلات است. گزارش های یگان حفاظت محیط زیست نشان می دهد که تنها در نوروز ۱۴۰۱ بیش از ۱۰۰۰ مورد تخلف شکار و صید غیرقانونی در سراسر کشور به ثبت رسید. فرمانده یگان حفاظت محیط زیست اعلام کرد طی آن ایام در مجموع ۲۵۸ پرونده قضایی برای متخلفان شکار و صید تشکیل و ده ها قبضه اسلحه غیرمجاز از شکارچیان ضبط شده است.

آمار تفکیکی این تخلفات نشان می داد ۸۹۵ مورد صید آبزیان ۱۷۹ مورد شکار خزندگان ۶۴ مورد شکار پرندگان و ۴۵ مورد شکار پستانداران در نوروز ۱۴۰۱ گزارش شده و همچنین ده ها مورد زنده گیری پرندگان و پستانداران توسط متخلفان شناسایی و متوقف شده است. این ارقام گواه آن است که با فرارسیدن بهار و فصل زادآوری برخی شکارچیان غیرمجاز می کوشند بیشترین بهره را از حضور حیواناتی مثل پرندگان مهاجر یا آبزیان ببرند و بی اعتنا به قوانین حیات وحش را شکار و صید کنند.

از نظر وضعیت مناطق حفاظت شده گزارش های میدانی حکایت از آن دارد که برخی پارک ها پس از نوروز چهره ای آسیب دیده پیدا می کنند و انباشت زباله پس از سیزده بدر تبدیل به دغدغه ای تکراری برای دوستداران محیط زیست شده است.

هرچند در سال های اخیر طرح های پاکسازی مردمی و مشارکتی پس از تعطیلات به اجرا درآمده و مقادیر قابل توجهی زباله از این مناطق جمع آوری می شود اما بهتر که اصلاً زباله ای در طبیعت رها نشود. نکته امیدوارکننده دیگر رشد آگاهی عمومی نسبت به حفظ محیط زیست در سفرهای نوروزی است. فرمانده یگان حفاظت محیط زیست پس از نوروز ۱۴۰۱ گزارش داد که وضعیت طبیعت در روز ۱۳ فروردین نسبت به سال های گذشته رو به بهبود بوده و همراهی مردم در رعایت نظافت و احترام به طبیعت بیشتر شده است.

با این حال این آمارها و گزارش ها زنگ هشداری است که اگر چاره اندیشی اساسی صورت نگیرد هر نوروز می تواند تبدیل به فصلی از خسارات برای محیط زیست شود. افزایش چند برابری زباله در یک استان یا ثبت بیش از ۱۰۰۰ تخلف شکار در دو هفته ارقامی نیست که بتوان به سادگی از کنارش گذشت. این وضعیت نشان می دهد ظرفیت تحمل بسیاری از مناطق ایران در تعطیلات نوروز لبریز می شود و بدون مدیریت و برنامه ریزی روند تخریب طبیعت شتاب خواهد گرفت.

راهکارها و اقدامات برای حفاظت طبیعت در نوروز

در مواجهه با چالش های یادشده سازمان های مسئول و نهادهای مردمی اقدامات گوناگونی را برای کاهش آسیب های گردشگری نوروزی بر محیط زیست در دستور کار قرار داده اند. هر سال پیش از آغاز تعطیلات یگان های حفاظت محیط زیست به حالت آماده باش کامل در می آید و سطح نظارتی را افزایش می دهد. همچنین نیمی از نیروهای یگان حفاظت محیط زیست کشور حتی در لحظه تحویل سال در محل خدمت حاضر هستند تا امنیت مناطق حفاظت شده را تأمین کنند.

یکی از برنامه های موثر اطلاع رسانی و فرهنگ سازی عمومی است. طی سال های اخیر ادارات محیط زیست استان ها با همکاری رسانه ها به ویژه صداوسیمای محلی اقدام به پخش پیام های آموزشی در مورد احترام به طبیعت در سفرهای نوروزی کرده اند همچنین بروشورها بنرها و پلاکاردهای حاوی پیام های محیط زیستی در تفرجگاه ها و جاده های پرتردد نصب می شود تا مسافران به حفظ نظافت و آرامش طبیعت ترغیب شوند.

اقدام ابتکاری دیگری که انجام شده برپایی چادرهای راهنمای نوروزی در ورودی شهرها توسط یگان حفاظت محیط زیست است که ضمن خوشامدگویی به مسافران توصیه های محیط زیستی سفر پاک را به آن ها ارائه می دهد.

اگر گردشگران طی ایام نوروز به ویژه روز طبیعت به توصیه ها عمل کنند از ریختن زباله و ایجاد آلودگی صوتی بپرهیزند از مناطق ممنوعه دوری کنند و به حیات وحش آسیب نرسانند طبیعت نیز از حضورشان آزرده نخواهد شد. سازمان های متولی نیز باید با برنامه ریزی آموزش فراهم کردن امکانات لازم مانند سطل زباله کیسه زباله سرویس بهداشتی کافی در تفرجگاه ها و اجرای قانون سفرهای نوروزی را به سمت گردشگری مسئولانه هدایت کنند.

انتهای پیام