شیرازه در فرش چیست

از ویژگی‌های اصلی شیرازه فرش به نوعی قاب گرفتن فرش می‌توان اشاره کرد. همان‌گونه که عرض یک فرش با ریشه ثبات یافته است، به صورت طولی نیز با انواع شیرازه‌های متفاوتی قالب گرفته شده که در ثبات و نگهداری از پرزهای فرش نقش اساسی را بر عهده دارند. از مشخصات مهمی که در این باره می‌توان از آن یاد برد داشتن رنگ، جنس مناسب و مدل‌های متنوعی از این شیرازه می‌باشد. شیرازه فرش یکی از کارهای جانبی و تخصصی قالی بافی می باشد که همیشه مورد توجه دوست داران این عرصه بوده است.

کاربرد شیرازه فرش چیست؟

در بسیاری از مواقع شاهد این هستیم که پرزهای فرش و یا رج‌های عمودی فرش از هم وارفته و کنده می‌شود که باعث کم شدن عمر فرش می‌گردد. در بعضی از مواقع با کنده شدن یک تار از این فرش کل رج بافته شده از هم جدا می‌شود. بهترین راه حل برای چنین مواقعی استفاده نمودن از شیرازه است. به طور کلی می‌توانیم به این نکته اشاره کنیم که اصلی‌ترین کاربرد شیرازه فرش یا قالی حفظ و نگهداری از رج‌های عمودی یک فرش می‌باشد. شیرازه در طول بافت بر روی فرش قرار می‌گیرد و یا بعد از بافت و بریده شدن، به دست افراد متخصص در این زمینه شیرازه به صورت جداگانه ای بر روی فرش دوخته می‌گردد.

شیرازه به طور کلی به مجموعه نخ‌های چند لایه گفته می‌شود که بر روی فرش قرار می‌گیرد که دارای رنگ‌های مختلفی است. بافنده با در نظر گرفتن برخی از موارد چون سلیقه شخصی، نوع نخ، رنگ حاشیه و جنس الیاف این شیرازه را انتخاب می‌کند. یکی از کاربرد‌های شیرازه را می‌توان اینگونه بیان نمود که بر روی زیبایی فرش اثرگذار می‌باشد به این صورت که با انتخاب یک رنگ مناسب چشم‌نوازی و جذابیت فرش دوچندان خواهد شد. معمولا رنگ شیرازه با رنگ حاشیه فرش تناسب داشته و یک رنگ می‌باشد و اغلب از رنگ سرمه ای، مشکی یا قرمز برای دوخت شیرازه استفاده می‌کنند.

معرفی کامل انواع شیرازه‌ها

هر فرش از قسمت‌های مختلفی تشکیل می‌شود اما چیزی که در کیفیت و نگهداری از تار و پود فرش نقش دارد وجود انواع شیرازه‌ها در آن است. با این حال اشکال مختلفی از شیرازه وجود دارد که در فرش‌های مختلف به وضوح دیده می‌شود. فرش به دو دسته ماشینی و دستبافت تقسیم بندی می‌شود و برای هر کدام از آنها شیرازه مخصوصی که با بافت همخوانی دارد در نظر گرفته می‌شود. نیز عامل مهمی در انتخاب نوع شیرازه است. معمولاً در فرش‌های ماشینی از الیاف مصنوعی  مانند  پلی استر یا پروپیلن برای ساخت شیرازه کمک می‌گیرند. ما در این مطلب به صورت کامل و جامع انواع شیرازه را به شما معرفی می‌کنیم تا به شناختی بهتر در مورد این مسئله برسید.

شیرازه متصل فرش

برای معرفی شیرازه متصل بهتر است به فرش دستبافت نگاهی بیندازیم. برای بافت این نوع فرش بافنده چندین لایه از نخی که از جنس پرز فرش است را در هر رج از بافت به دور چهار الی شش تار یا چله می‌پیچند. در این صورت شیرازه به خود فرش متصل بوده به طوری که از رج اول شروع می‌شود وتا آخرین رج فرش ادامه دارد. در این حالت شیرازه با بافت فرش همسان می‌شود و تمام پود نازک و پود کلفت را درگیر می‌کند. در این صورت دیگر پرزهای فرش از هم جدا نمی‌شود. این نوع از شیرازه را در نیز می‌توان به خوبی دید که با استفاده از دستگاه‌های مخصوص فرش بافی انجام می‌شود. شیرازه متصل را شیرازه پیچی نیز می‌گویند که این نوع بهترین استقامت را برای فرش ایجاد می‌کند.

شیرازه منفصل فرش

 در این نوع از شیرازه بافی، بافنده و یا دستگاه بافت دخالتی بر روی شیرازه ندارند. دستگاه به صورت مداوم و بدون در نظر گرفتن شیرازه فرش را می‌بافد و نیازی به پیچش چند لایه نخ در هر دریف یا رج نمی‌باشد که کار برای دستگاه بافنده آسان می‌شود. بعد از آنکه فرش بافته و قیچی زده شد به وسیله دستگاه‌های به نام سردوزی که در صنعت فرش کاربرد زیادی دارند شیرازه‌ها را بر روی فرش اعمال می‌کنند. بافت شیرازه با دستگاه آسان‌تر بوده و باعث می‌شود فرش صاف و بدون نقص باشد و کار را برای بافنده با دستگاه صنعتی آسان می‌کند. تابلو فرش دستباف بافته شده اغلب دارای شیرازه‌های منفصل هستند که در مرحله ترمیم به فرش اضافه می‌شوند.

شیرازه چرمی فرش

در بسیاری از موارد برای استحکام بالای فرش یا به دلیل شیک و مدرن بودن فرش از شیرازه‌های از جنس چرمی استفاده می‌کنند. این مدل از شیرازه را در فرش‌های کنونی و مدرن بیشتر به چشم می‌بینیم. اغلب فرش‌های ماشینی که دارای تراکم بالایی هستند و گران‌قیمت می‌باشند دارای شیرازه چرم دوزی شده هستند. این نوع محصول باعث می‌شود که فرش طول عمری زیادی داشته باشد واغلب بر روی سرامیک‌ها قرار می‌گیرند. در صورت به کار رفتن این شیرازه دیگر فرش از محل قرار‌گیری خود جابه جا نمی‌شود.

چرم استفاده شده هم از نوع طبیعی و مصنوعی است که در رنگ‌های قرمز و سرمه ای تقسیم بندی می‌شود. اغلب مردم برای به شیرازه و جنسی که دارد دقت زیادی می‌کنند و بیشتر این نوع شیرازه را مورد پسند قرار می‌دهند.اگر به دنبال خرید فرشی با عمر بالایی هستید حتما به این نکته توجه کنید که دارای شیرازه مناسبی باشد.

شیرازه فرش را در هر زمانی می‌توان ترمیم نمود بنابراین بعد از هرگونه خرابی یا پارگی در شیرازه می‌توانید آن را به مراکز معتبری که در این رابطه وجود دارند ببرید و آن را ترمیم نمایید. فرش از مهم‌ترین وسیله هر خدر صنعت قالیبافی، به نوارهایی که در دو طرف طولی فرش از بالا تا پایین قرار دارند کنار پیچ یا شیرازه فرش و یا لبه فرش می‌گویند. در فرش‌های قدیمی به خصوص فرش‌های روستایی و عشایری ایران، شیرازه به شکل نواری و به عرض دو تا چهار سانتیمتر قرار دارد. اما امروزه در فرش‌های جدید شیرازه‌ها معمولا لوله‌ای شکل و کاملا مدور هستند.

شیرازه در فرش ۳ نقش را به عهده دارد:

۱. مهار تارهای کناری چلّه و جلوگیری از بهم پاشیدگی تارهای کناره‌های عرضی

۲. نظم و ظرافت بخشیدن به کناره‌های فرش

۳. پوشاندن سرپودهای کنار فرش

انواع شيرازه

شیرازه‌های معمولی عبارتند از:

1.متصل

2.منفصل

3.متخاصم

4.متقاطع

چند رشته نخ خامه همرنگ با ساده بافی و متن اصلی قالی را به هم تابیده و به صورت گلوله کوچکی در می آورند. (یک گلوله برای شیرازه سمت راست و یک گلوله برای شیرازه سمت چپ). سر نخ گلوله را به ۳ یا ۵ رشته تار(برحسب اندازه و ظرافت قالی) که از قبل در مرحله چله کشی برای شیرازه بافی در طرفین چله‌ها در نظر گرفته شده است گره می‌زنند. پس از هر نوبت پود دادن‌(ضخیم و نازک) گلوله را از تارهای شیرازه عبور داده و همراه سر پودها به صورت لوله‌ای یا حصیری پیچانده و محکم می‌کشند. این کار را در تمام رج ها تکرار می‌کنند.

پس از اتمام قالی، شیرازه بافی جداگانه انجام می‌شود. به این ترتیب که سر پودها بعد از هر رج بافت از دور چله‌های شیرازه طرفین قالی گذشته و به داخل قالی بر می‌گردند. بعد از تکرار چندین رج حدود ۵ سانتیمتر سر یکی از پودها را به دور راست رو یا تسمه پیچیده و به داخل قالی بر می‌گردانند و این کار در تمام طول بافت قالی تکرار می‌شود. بعد از بافت کامل قالی سر پودهایی را که به راست روها و یا تسمه های طرفین بسته شده می‌برند و شیرازه مناسب با متن و ظرافت قالی جداگانه تهیه و به وسیله سوزن به کناره های قالی می‌دوزند.

در این نوع شیرازه از خامه‌هائی با دو رنگ متفاوت استفاده می‌شود که یکی از خامه‌ها را از طرف داخل به سمت خارج و خامه دیگر را از سمت خارج به سمت داخل به دور تارهای شیرازه می‌پیچند. به علت اینکه این دو نوع خامه در نقطه به هم برخورد می‌کنند و به اصطلاح همدیگر را قطع می‌کنند به آن متقاطع گویند.

در این نوع شیرازه نیز از خامه‌هایی با دو رنگ متفاوت استفاده می‌کنند به این صورت که یکی از خامه‌ها را از سمت خارج به سمت داخل به دور نصفی از تارهای شیرازه و خامه رنگی دیگر را از سمت داخل به خارج به دور نصف دیگر از تارهای شیرازه می‌پیچند سپس این دو خامه را از مابین تارهای شیرازه به صورت ضربدر از داخل هم عبور می‌دهند با عبور دادن نخ‌های خامه از داخل هم، جای خامه‌ها عوض می‌شود و مرتب این عمل تکرار می‌شود.

تفاوت شیرازه دوزی در فرش‌های دستباف و ماشینی

• شیرازه فرش‌های دستباف  توسط رفوگر با دست زده می‌شود اما شیرازه پیچی توسط دستگاه‌های مخصوص که دستگاه سردوز نام دارد انجام می‌شود.
• شیرازه فرش دستباف به دلیل اینکه با دست زده می‌شود به زحمت زیادتر و زمان بیشتر نیاز دارد. در صورتی که شیرازه فرش‌های ماشینی با دستگاه است و سرعت انجام آن نیز بیشتر است و به همان نسبت اجرت آن نیز کمتر است.
• نوع نخ به کار رفته برای شیرازه پیچی فرش‌های ماشینی با دستی کاملا فرق دارد که هرکدام برای انجام این کار نخ مخصوص به خود را میطلبد.

چه عواملی باعث خرابی و کوتاهیشیرازه فرش یکی از کارهای جانبی و تخصصی قالی بافی می باشد که همیشه مورد توجه دوست داران این عرصه بوده است. یکی از مواردی که در بین فرش های دستباف و ماشینی مشترک می باشد شیرازه بافی یا شیرازه زنی می باشد که البته روش انجام آن در این دو نوع فرش با هم تفاوت هایی دارند.