قانون جدید مهریه ۱۴۰۱

قانون جدید مهریه ۱۴۰۱، عبارتی است که در ذهن بسیاری از افراد، به ویژه زوج های جوان و کسانی که با مسائل حقوقی خانواده درگیر هستند، ابهامات فراوانی را ایجاد کرده است. شایعاتی درباره تصویب قانونی مبنی بر کاهش سقف مهریه تا ۱۴ سکه، موجب سردرگمی و نگرانی های بسیاری شده است؛ اما باید به صراحت گفت که چنین قانونی در سال ۱۴۰۱ به تصویب نرسیده و همچنان ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده، مبنی بر سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی برای اعمال ضمانت اجرای کیفری (حبس)، ملاک عمل است. این مقاله به تفصیل به بررسی ابعاد مختلف مهریه، وضعیت قوانین جاری و رفع سوءتفاهم های رایج می پردازد.

مهریه، که از دیرباز در فرهنگ و شرع اسلامی جایگاهی ویژه دارد، نه تنها یک حق مالی برای زوجه محسوب می شود، بلکه نمادی از احترام، تعهد و مسئولیت پذیری زوج در آغاز زندگی مشترک است. این سنت دیرینه، در گذر زمان و با تغییرات اجتماعی و اقتصادی، با چالش ها و ابهامات گوناگونی روبرو شده است. یکی از مهم ترین این چالش ها، بحث پیرامون قوانین مربوط به مطالبه و پرداخت مهریه است. با افزایش پرونده های مطالبه مهریه در محاکم قضایی و مطرح شدن طرح های پیشنهادی برای تعدیل این قوانین، نگرانی ها و پرسش های فراوانی در میان مردم به وجود آمده است. بسیاری از افراد به دنبال اطلاعات دقیق و به روز درباره تغییرات احتمالی هستند و از صحت و سقم شایعات منتشر شده اطمینان خاطر ندارند. این مقاله با هدف ارائه اطلاعات جامع و مستند، سعی در شفاف سازی این موضوعات و راهنمایی زوجین در مسیر دشوار مسائل حقوقی مهریه دارد.

شایعه یا واقعیت؟ بررسی قانون جدید مهریه ۱۴۰۱ و طرح ۱۴ سکه

مدت هاست که زمزمه هایی درباره تصویب قانون جدید مهریه ۱۴ سکه به گوش می رسد و بسیاری از افراد تصور می کنند که این قانون اجرایی شده است. این شایعه به قدری فراگیر شده که در جستجوهای اینترنتی و مکالمات روزمره به وفور دیده می شود و عواقب حقوقی و مالی آن، نگرانی های جدی را برای زوجین، به ویژه آقایان، به همراه داشته است. اما واقعیت این است که در سال ۱۴۰۱ و حتی پس از آن، تاکنون هیچ قانونی با عنوان قانون جدید مهریه ۱۴ سکه به تصویب نهایی مجلس شورای اسلامی نرسیده و اجرایی نشده است.

طرح کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه از ۱۱۰ به ۱۴ سکه، در حقیقت تنها یک پیشنهاد بوده که در سالیان اخیر در محافل حقوقی و مجلس شورای اسلامی مطرح شده است. این طرح با اهداف مشخصی از جمله کاهش تعداد زندانیان مهریه، تعدیل مهریه های نامتعارف و کاهش فشار بر سیستم قضایی کشور به بحث گذاشته شد. ایده آل این طرح این بود که با محدود کردن ضمانت اجرای کیفری به ۱۴ سکه، از حبس مردانی که توان پرداخت مهریه های سنگین را ندارند، جلوگیری شود و پرداخت مبالغ بیشتر از این سقف، تنها منوط به اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه باشد.

اما علیرغم بحث و بررسی های صورت گرفته، این طرح نتوانسته است به مراحل نهایی تصویب برسد و در نتیجه، به قانون تبدیل نشده است. آخرین وضعیت این طرح در مجلس شورای اسلامی نشان می دهد که هنوز در حد یک پیشنهاد باقی مانده و نتوانسته است حمایت لازم برای تبدیل شدن به قانون را کسب کند. بنابراین، هرگونه اطلاعاتی مبنی بر اجرایی شدن قانون ۱۴ سکه صرفاً شایعه است و صحت ندارد. لازم به تأکید است که در سال ۱۴۰۱ هیچ قانون جدیدی در خصوص کاهش سقف مهریه تصویب و ابلاغ نشده و آنچه همچنان اعتبار قانونی دارد، ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده است که سقف ۱۱۰ سکه را برای اعمال ضمانت اجرای کیفری مهریه تعیین کرده است.

قانون فعلی مهریه در ایران: ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده

همانطور که اشاره شد، با وجود تمام شایعات پیرامون «قانون جدید مهریه ۱۴۰۱»، همچنان قانون حاکم بر مهریه در ایران، ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده است. این ماده قانونی به وضوح چارچوب حقوقی مهریه را مشخص کرده و مبنای عمل تمامی مراجع قضایی و دفاتر ثبت اسناد رسمی در خصوص مطالبه و پرداخت مهریه است. درک صحیح این ماده برای هر دو طرف ازدواج، یعنی زوج و زوجه، اهمیت حیاتی دارد.

ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده به شرح زیر است: «هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (۲) قانون اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است. رعایت مقررات مربوط به محاسبه مهریه به نرخ روز کماکان الزامی است.»

سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی و ضمانت اجرای کیفری

مهم ترین نکته در این ماده، تعیین سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی برای اعمال ضمانت اجرای کیفری است. این بدان معناست که اگر مهریه زوجه تا ۱۱۰ سکه باشد و زوج از پرداخت آن خودداری کند، زوجه می تواند از طریق مراجع قضایی اقدام به مطالبه مهریه کرده و در صورت عدم پرداخت و عدم توانایی زوج در اثبات اعسار، درخواست بازداشت یا حبس وی را مطرح کند. این ۱۱۰ سکه، پشتوانه محکمی برای حق زوجه محسوب می شود و به او این امکان را می دهد که با اهرم قانونی، مهریه خود را وصول کند.

وضعیت مهریه های مازاد بر ۱۱۰ سکه

بخش دوم ماده ۲۲ به مهریه هایی اشاره دارد که بیشتر از ۱۱۰ سکه است. در این حالت، برای وصول مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، دیگر ضمانت اجرای کیفری (حبس) وجود ندارد. به عبارت دیگر، زوج به دلیل عدم پرداخت مبالغ بالای ۱۱۰ سکه زندانی نخواهد شد. در خصوص این مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است. ملائت به معنای توانایی مالی و دارایی های زوج است. بنابراین، زوجه برای مطالبه مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، باید در دادگاه اثبات کند که زوج دارای اموال و دارایی کافی برای پرداخت آن است. این موضوع مسئولیت سنگینی را بر دوش زوجه می گذارد تا بتواند تمکن مالی زوج را ثابت کند و در صورت عدم اثبات، امکان وصول این بخش از مهریه بسیار دشوار خواهد بود.

محاسبه مهریه به نرخ روز

نکته پایانی و بسیار مهمی که در ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده بر آن تأکید شده است، الزام به رعایت مقررات مربوط به محاسبه مهریه به نرخ روز است. این بدان معناست که در هر مرحله از مطالبه و پرداخت مهریه، چه در اداره ثبت و چه در دادگاه، ارزش ریالی مهریه بر اساس قیمت روز سکه محاسبه خواهد شد. این قانون به نفع زوجه است تا ارزش واقعی مهریه او در گذر زمان و با تورم حفظ شود و از کاهش قدرت خرید آن جلوگیری به عمل آید. در نتیجه، مردان باید در نظر داشته باشند که مبلغ مهریه ثابت نیست و با نوسانات قیمت سکه، میزان دین آن ها نیز تغییر می کند. این بند از قانون تأثیر چشمگیری بر محاسبات و توافقات مربوط به مهریه دارد و زوجین باید همواره به آن توجه کنند.

روش ها و مراحل مطالبه مهریه

مطالبه مهریه فرآیندی حقوقی است که زوجه می تواند برای دریافت حق قانونی خود اقدام کند. این فرآیند از دو طریق اصلی قابل پیگیری است: از طریق اداره ثبت اسناد و املاک یا از طریق دادگاه خانواده. هر کدام از این روش ها دارای مراحل، شرایط، مزایا و معایب خاص خود هستند که زوجه باید با آگاهی کامل یکی از آن ها را انتخاب کند.

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد

اولین و اغلب سریع ترین روش برای مطالبه مهریه، اقدام از طریق اداره ثبت اسناد و املاک است. این مسیر معمولاً برای زنانی مناسب است که سند ازدواج آن ها رسمی بوده و مهریه در آن قید شده باشد.

شرایط و مراحل درخواست صدور اجراییه

برای آغاز فرآیند، زوجه باید با در دست داشتن اصل و رونوشت سند ازدواج به دفترخانه ای که عقد در آن جاری شده یا دفترخانه ثبت اسناد نزدیک محل سکونت مراجعه کند و درخواست صدور اجراییه مهریه را ارائه دهد. دفترخانه پس از بررسی مدارک، اجراییه را صادر و به اداره ثبت محل ارسال می کند. اداره ثبت نیز پس از دریافت اجراییه، آن را به زوج ابلاغ کرده و به او ۱۰ روز فرصت می دهد تا مهریه را پرداخت کند یا اموال خود را معرفی نماید. در صورت عدم پرداخت و عدم معرفی مال، زوجه می تواند درخواست توقیف اموال زوج را از اداره ثبت داشته باشد.

مدارک مورد نیاز

• اصل و رونوشت سند ازدواج.
• کپی شناسنامه و کارت ملی زوجه.
• تکمیل فرم درخواست صدور اجراییه مهریه.

مزایا و معایب

مزایا: این روش معمولاً از نظر زمانی سریع تر از مراجعه به دادگاه است. در مراحل اولیه، نیازی به حضور وکیل نیست و خود زوجه می تواند اقدامات لازم را انجام دهد. همچنین، هزینه های دادرسی در مقایسه با دادگاه در ابتدا کمتر است و امکان توقیف اموال منقول و غیرمنقول زوج وجود دارد.

معایب: اداره ثبت تنها می تواند اموالی را توقیف کند که به نام زوج ثبت شده باشند. در صورت عدم وجود مال قابل توقیف یا در صورتی که زوج اموال خود را به نام دیگران منتقل کرده باشد، این روش با محدودیت مواجه می شود و زوجه ناچار به مراجعه به دادگاه خواهد بود. همچنین، امکان طرح دعوای اعسار (ناتوانی از پرداخت) در اداره ثبت وجود ندارد و اگر زوج ادعای اعسار داشته باشد، پرونده به دادگاه ارجاع می شود.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

در صورتی که مطالبه از طریق ثبت به نتیجه نرسد یا زوجه از ابتدا تمایل به مراجعه به دادگاه داشته باشد، مسیر دادگاه خانواده پیش رویش قرار می گیرد.

شرایط و مراحل اقامه دعوا

زوجه با ارائه دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده آغاز می کند. این دادخواست باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود. پس از ثبت دادخواست و تعیین شعبه، وقت رسیدگی تعیین شده و طرفین به دادگاه احضار می شوند. در جلسات دادگاه، ادله و مستندات ارائه شده و قاضی پس از بررسی، رأی مقتضی را صادر می کند. در صورت صدور حکم به نفع زوجه، او می تواند درخواست اجرای حکم را داشته باشد.

مدارک مورد نیاز

• اصل و کپی سند ازدواج.
• کپی شناسنامه و کارت ملی زوجه.
• تکمیل فرم دادخواست مطالبه مهریه.
• در صورت لزوم، مدارک اثبات تمکن مالی زوج (برای مهریه های بالای ۱۱۰ سکه).

مزایا و معایب

مزایا: این روش جامع تر است و در آن امکان طرح تمامی دعاوی مرتبط از جمله اعسار، توقیف اموال، و حتی حبس (برای ۱۱۰ سکه اول) وجود دارد. دادگاه می تواند تحقیقات گسترده تری برای کشف اموال زوج انجام دهد. همچنین، در صورت بروز اختلافات پیچیده، دادگاه توانایی رسیدگی و صدور حکم در مورد تمامی جوانب را دارد.

معایب: فرآیند رسیدگی در دادگاه معمولاً زمان برتر است و ممکن است ماه ها یا حتی سال ها به طول بینجامد. هزینه های دادرسی نیز نسبت به اداره ثبت در مجموع بیشتر است و اغلب نیاز به حضور وکیل برای پیگیری مؤثر پرونده احساس می شود.

انتخاب روش مطالبه مهریه بستگی به شرایط هر پرونده دارد. اگر زوجه از وجود اموال مشخص و قابل توقیف به نام زوج اطمینان دارد و مهریه او در سقف ۱۱۰ سکه است، آغاز از طریق اداره ثبت می تواند سریع تر و کم هزینه تر باشد. اما اگر اموال زوج نامشخص است یا مهریه بالاتر از ۱۱۰ سکه بوده و نیاز به اثبات تمکن مالی زوج وجود دارد، دادگاه خانواده گزینه مطمئن تر و جامع تری است.

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد، در صورت وجود اموال مشخص و رسمی به نام زوج، می تواند مسیری سریع تر و کم هزینه تر باشد. اما برای مهریه های بالاتر از ۱۱۰ سکه و در صورت پنهان کاری اموال، دادگاه خانواده گزینه ای جامع تر و کارآمدتر است.

دادخواست اعسار مهریه: راهکاری برای زوجین ناتوان از پرداخت

در بسیاری از مواقع، زوج پس از محکومیت به پرداخت مهریه، توانایی پرداخت یکجای آن را ندارد. در چنین شرایطی، قانون راهکاری تحت عنوان دادخواست اعسار مهریه پیش بینی کرده است تا زوج بتواند با اثبات عدم توانایی مالی خود، مهریه را به صورت قسطی پرداخت کند. این راهکار برای مردانی که با مشکلات مالی روبرو هستند، فرصتی برای جلوگیری از عواقب سنگین حقوقی مانند حبس فراهم می آورد.

تعریف اعسار و مفهوم آن در مهریه

اعسار در لغت به معنای نداری و فقر است و در اصطلاح حقوقی به وضعیتی اطلاق می شود که شخص به دلیل عدم دسترسی به اموال یا عدم توانایی مالی کافی، قادر به پرداخت بدهی های خود (از جمله مهریه) نباشد. بنابراین، دادخواست اعسار مهریه زمانی مطرح می شود که زوج نتواند تمامی مهریه یا حتی پیش قسط آن را به صورت یکجا پرداخت کند و از دادگاه تقاضای تقسیط مهریه را دارد. این دادخواست به دادگاه ارائه می شود و در صورت پذیرش، دادگاه مبلغی را به عنوان پیش قسط و سپس اقساط ماهانه برای پرداخت مهریه تعیین می کند.

چه کسی می تواند دادخواست اعسار دهد؟

فردی که می تواند دادخواست اعسار را مطرح کند، صرفاً زوج است؛ یعنی مردی که محکوم به پرداخت مهریه شده و مدعی است توانایی مالی برای پرداخت یکجای آن را ندارد. زوجه نمی تواند چنین درخواستی را مطرح کند.

شرایط اثبات اعسار و مدارک لازم

اثبات اعسار یک فرآیند ساده نیست و زوج باید مدارک و مستندات کافی برای اثبات ناتوانی مالی خود را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه با دقت تمامی جوانب مالی زوج را بررسی می کند. شرایط و مدارک لازم برای اثبات اعسار شامل موارد زیر است:

• فهرست اموال: زوج باید لیست کاملی از تمامی اموال منقول و غیرمنقول، وجه نقد در حساب های بانکی و هرگونه دارایی خود را به دادگاه ارائه کند.
• شرح درآمد و مخارج: ارائه صورت وضعیت درآمد ماهانه (مانند فیش حقوقی) و همچنین لیست مخارج ضروری زندگی خود و افراد تحت تکفل.
• گواهی کسر از حقوق: در صورتی که زوج کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، گواهی کسر از حقوق می تواند در اثبات اعسار مفید باشد.
• شهادت شهود: ارائه حداقل دو نفر شاهد موثق که از وضعیت مالی زوج آگاه باشند و در دادگاه شهادت دهند که زوج توانایی پرداخت مهریه را ندارد. این شهود نباید از بستگان درجه یک باشند و باید توانایی مالی زوج را به صورت دقیق و مستند بیان کنند.
• استعلامات بانکی: دادگاه می تواند از بانک ها برای بررسی گردش مالی و موجودی حساب های زوج استعلام بگیرد.
• سایر مدارک: هرگونه سند یا مدرکی که نشان دهنده عدم توانایی مالی زوج باشد، مانند فیش های پرداخت اجاره، اقساط وام های دیگر، بیماری های خاص و هزینه های درمانی و غیره.

فرآیند رسیدگی به دادخواست اعسار و نحوه تعیین پیش قسط و اقساط

پس از ثبت دادخواست اعسار، دادگاه وقت رسیدگی تعیین کرده و زوج و زوجه را احضار می کند. دادگاه تمامی مدارک ارائه شده توسط زوج و اظهارات شهود را بررسی می کند و همچنین ممکن است تحقیقات محلی یا استعلاماتی را انجام دهد. در صورت احراز اعسار، دادگاه با در نظر گرفتن توان مالی زوج، میزان پیش قسط و تعداد اقساط مهریه را تعیین می کند. این تصمیم گیری بر اساس حقوق و مزایای زوج، تعداد فرزندان تحت تکفل، شغل، میزان درآمد و سایر هزینه های زندگی او انجام می شود. معمولاً میزان پیش قسط و هر قسط به گونه ای تعیین می شود که زوج بتواند از عهده پرداخت آن برآید.

عواقب عدم پرداخت اقساط مهریه

قبول دادخواست اعسار و تقسیط مهریه به معنای سلب مسئولیت از زوج نیست، بلکه تعهدی جدید برای او ایجاد می کند. اگر زوج پس از تعیین اقساط، بدون دلیل موجه از پرداخت آن ها خودداری کند، زوجه می تواند مجدداً از طریق دادگاه درخواست اجرای حکم را مطرح کرده و در صورت عدم پرداخت ۳ قسط متوالی، درخواست جلب یا حبس زوج را داشته باشد. در این صورت، حکم اعسار لغو شده و زوج با عواقب عدم پرداخت مهریه روبرو خواهد شد. بنابراین، رعایت نظم در پرداخت اقساط مهریه پس از پذیرش اعسار، برای زوج از اهمیت بالایی برخوردار است.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

در زمان عقد ازدواج، زوجین می توانند نوع پرداخت مهریه را مشخص کنند که معمولاً به دو صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه خواهد بود. این دو اصطلاح حقوقی، تفاوت های اساسی در نحوه مطالبه و پرداخت مهریه ایجاد می کنند و آگاهی از آن ها برای هر دو طرف قبل از امضای سند ازدواج، حیاتی است.

مهریه عندالمطالبه

تعریف: مهریه عندالمطالبه به مهریه ای گفته می شود که زوجه هر زمان که بخواهد، می تواند آن را از زوج مطالبه کند. با جاری شدن صیغه عقد و رسمی شدن ازدواج، این مهریه بلافاصله به مالکیت زن درمی آید و او می تواند هر لحظه و در هر شرایطی (حتی در طول زندگی مشترک و قبل از طلاق)، آن را از مرد درخواست کند.

حقوق زوجه و تعهدات زوج: در مهریه عندالمطالبه، زوجه این حق را دارد که به محض مطالبه، آن را دریافت کند. زوج نیز موظف است مهریه را بپردازد. اگر زوج از پرداخت مهریه خودداری کند، زوجه می تواند از طرق قانونی (ثبت یا دادگاه) اقدام به مطالبه و توقیف اموال زوج نماید. در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، زوج می تواند با ضمانت اجرای کیفری (برای ۱۱۰ سکه) روبرو شود.

امکان مطالبه فوری: ویژگی بارز مهریه عندالمطالبه، امکان مطالبه فوری آن است. زوجه حتی می تواند قبل از تمکین و ایفای وظایف زناشویی، مهریه خود را مطالبه کند و تا زمان دریافت مهریه، می تواند از انجام وظایف خود امتناع ورزد (حق حبس)، به شرطی که قبلاً تمکین خاص نکرده باشد.

مهریه عندالاستطاعه

تعریف: مهریه عندالاستطاعه، نوعی از مهریه است که مطالبه و پرداخت آن منوط به اثبات توانایی مالی زوج توسط زوجه است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی و تمکن مالی برای پرداخت آن را دارد. در این نوع مهریه، فرض بر این است که مرد در زمان مطالبه مهریه، توانایی مالی ندارد، مگر اینکه خلاف آن توسط زوجه ثابت شود.

شرایط مطالبه: در مهریه عندالاستطاعه، بار اثبات تمکن مالی زوج بر دوش زوجه است. این بدان معناست که زوجه باید با ارائه مدارک و مستندات کافی، به دادگاه ثابت کند که زوج دارای اموال یا درآمد کافی برای پرداخت مهریه است. این فرآیند ممکن است دشوار و زمان بر باشد، زیرا زوج معمولاً تلاش می کند تا عدم تمکن مالی خود را اثبات کند.

کاربردها: مهریه عندالاستطاعه بیشتر برای مردانی که در ابتدای زندگی مشترک از توانایی مالی بالایی برخوردار نیستند، یا برای مهریه های با مبالغ بسیار بالا که پرداخت یکجای آن ناممکن است، مناسب به نظر می رسد. انتخاب این نوع مهریه می تواند از بروز مشکلات حقوقی و مالی شدید برای زوج در آینده جلوگیری کند. با این حال، باید توجه داشت که این نوع مهریه، اهرم فشار زوجه برای مطالبه مهریه را به طور قابل توجهی کاهش می دهد.

تأثیر انتخاب هر یک از این دو نوع در هنگام عقد

انتخاب بین مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در زمان عقد ازدواج، تصمیمی بسیار مهم است که می تواند بر روابط آینده زوجین و حقوق مالی آن ها تأثیر عمیقی بگذارد. اگر مهریه عندالمطالبه باشد، زن در هر زمان حق مطالبه و پیگیری قضایی دارد، حتی اگر مرد واقعاً توان پرداخت نداشته باشد، مگر اینکه مرد اعسار خود را ثابت کند. اما اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زن برای مطالبه باید توانایی مالی مرد را ثابت کند و در صورت عدم اثبات، عملاً نمی تواند مهریه خود را دریافت کند. این موضوع اهمیت مشاوره حقوقی قبل از عقد و آگاهی کامل از تبعات هر یک از این دو نوع مهریه را برجسته می سازد.

ضمانت اجرای کیفری مهریه: حبس و جلب زوج

یکی از مهم ترین و بحث برانگیزترین جنبه های قانون مهریه، ضمانت اجرای کیفری آن است که می تواند به حبس و جلب زوج منجر شود. این بخش از قانون، به وضوح نشان دهنده اهمیت مهریه به عنوان یک دین شرعی و قانونی است و برای زنانی که به دنبال وصول حق خود هستند، یک اهرم قانونی مهم فراهم می کند.

در چه شرایطی زوج به دلیل عدم پرداخت مهریه زندانی می شود؟

بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده و ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، اعمال ضمانت اجرای کیفری و حبس برای عدم پرداخت مهریه، تنها در محدوده ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن) امکان پذیر است. این بدان معناست که اگر مهریه زوجه تا ۱۱۰ سکه باشد و زوج، علیرغم داشتن توانایی مالی یا عدم اثبات اعسار، از پرداخت آن خودداری کند، زوجه می تواند از دادگاه درخواست جلب و حبس زوج را داشته باشد. پس از صدور حکم قطعی پرداخت مهریه و صدور اجراییه، به زوج مهلت داده می شود تا مهریه را پرداخت کند یا دادخواست اعسار تقدیم نماید. در صورتی که زوج در این مهلت اقدام نکند یا اعسار او پذیرفته نشود و توانایی پرداخت نیز اثبات گردد، دادگاه می تواند حکم جلب و سپس حبس وی را صادر کند.

مدت زمان حبس و نحوه آزادی زوج

مدت زمان حبس برای عدم پرداخت مهریه مشخص و ثابت نیست و به میزان مهریه و توانایی مالی زوج بستگی دارد. هدف از حبس، اجبار زوج به پرداخت دین است، نه مجازات وی. در عمل، زوج تا زمانی در حبس می ماند که مهریه را بپردازد یا با زوجه بر سر نحوه پرداخت به توافق برسد یا اعسار او در دادگاه اثبات شود. در صورتی که زوج بتواند تمامی مبلغ مهریه را بپردازد، فوراً آزاد خواهد شد. همچنین اگر زوج موفق به ارائه دادخواست اعسار و اثبات ناتوانی مالی خود شود، دادگاه می تواند حکم تقسیط مهریه را صادر کرده و در این صورت، با پرداخت پیش قسط یا حتی با ضمانت های دیگر، زوج از حبس آزاد می شود.

قوانین جدید جلب زوج بابت مهریه

در سال های اخیر و به ویژه با بخشنامه های جدید قضایی، رویکرد نسبت به جلب و حبس زوج بابت مهریه، بیشتر به سمت محدود کردن حبس و تسهیل فرآیند اعسار گرایش یافته است. هدف این است که از حبس بی مورد و طولانی مدت مردان جلوگیری شود و راهکارهای مالی برای پرداخت مهریه در اولویت قرار گیرند. با این حال، این تغییر رویکرد به معنای لغو امکان جلب نیست و همچنان در صورت عدم همکاری زوج و عدم پرداخت مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه) و عدم اثبات اعسار، زوجه می تواند حکم جلب را پیگیری کند. نکته مهم این است که حتی اگر زوج مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کند و در پرداخت سه قسط متوالی کوتاهی نماید، زوجه می تواند مجدداً برای جلب او اقدام کند. این موضوع نشان می دهد که قانون همچنان بر مسئولیت زوج در قبال پرداخت مهریه تأکید دارد، اما سعی می کند با ایجاد راهکارهای مناسب، از حبس های بی دلیل و طولانی مدت جلوگیری کند.

توصیه اکید می شود که زوجین در صورت بروز اختلاف و مواجهه با موضوع مهریه، هرچه سریع تر با وکیل یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنند تا با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود، از بروز مشکلات جدی تر و عواقب نامطلوب پیشگیری نمایند. این مشاوره می تواند به شفاف سازی وضعیت حقوقی و یافتن بهترین راهکار برای هر پرونده خاص کمک کند.

حق ثبت مهریه و هزینه های مربوطه

یکی از جنبه های مالی مطالبه مهریه که بسیاری از افراد از آن بی اطلاع هستند، موضوع حق ثبت مهریه است. این هزینه، بخشی از فرآیند قانونی مطالبه مهریه است و زوجه باید آن را پرداخت کند تا درخواست وی به صورت رسمی به جریان افتد.

حق ثبت مهریه چیست؟

حق ثبت مهریه، مبلغی است که زوجه برای ثبت رسمی درخواست مطالبه مهریه خود، چه از طریق دفاتر اسناد رسمی و چه از طریق مراجع قضایی، پرداخت می کند. این هزینه در واقع، هزینه ای برای آغاز فرآیند اجرایی و قانونی مهریه محسوب می شود و جزو هزینه های دادرسی یا اجرایی است. پرداخت این حق، شرط لازم برای به جریان افتادن درخواست زوجه و پیگیری های بعدی است.

چه زمانی و توسط چه کسی پرداخت می شود؟

حق ثبت مهریه زمانی پرداخت می شود که زوجه تصمیم می گیرد مهریه خود را به صورت رسمی و قانونی پیگیری کند. این اتفاق در دو مرحله اصلی رخ می دهد:

1. در دفاتر اسناد رسمی: زمانی که زوجه برای مطالبه مهریه خود به دفترخانه محل عقد مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه می کند، باید حق ثبت مهریه را پرداخت نماید. این اجراییه سپس به اداره ثبت اسناد ارسال می شود.
2. در مراجع قضایی: اگر زوجه مستقیماً از طریق دادگاه خانواده اقدام به مطالبه مهریه کند، بخشی از هزینه های دادرسی که شامل حق ثبت دادخواست و مهریه می شود، باید توسط او پرداخت شود.

پرداخت حق ثبت مهریه، به عهده زوجه (زن) است؛ چرا که او خواهان مطالبه مهریه است و برای به جریان انداختن درخواست خود، باید این هزینه را بپردازد. البته در برخی موارد و پس از صدور حکم به نفع زوجه، ممکن است این هزینه ها نیز به عنوان بخشی از خسارات دادرسی از زوج مطالبه شود.

میزان حق ثبت مهریه و نحوه محاسبه آن

میزان حق ثبت مهریه بر اساس درصدی از ارزش کل مهریه محاسبه می شود و این درصد تا سقف ۱۱۰ سکه طلا اعمال می گردد. معمولاً این درصد حدود ۲.۵ درصد از بهای مهریه است که بر اساس نرخ روز سکه در زمان ثبت سند یا تنظیم دادخواست تعیین می شود. برای مثال، اگر مهریه ۱۰۰ سکه باشد و قیمت روز هر سکه X ریال باشد، حق ثبت مهریه برابر با ۲.۵ درصد از (۱۰۰ ضربدر X ریال) خواهد بود. این محاسبه اطمینان می دهد که حق ثبت متناسب با ارزش واقعی مهریه در زمان مطالبه پرداخت شود.

مثال: اگر مهریه ۱۰۰ سکه باشد و هر سکه ۷۰ میلیون تومان ارزش داشته باشد، ارزش کل مهریه (۱۰۰ * ۷۰,۰۰۰,۰۰۰) ۷,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان خواهد بود. حق ثبت مهریه تقریباً ۲.۵% از این مبلغ، یعنی ۱۷۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان خواهد شد. البته این مثال صرفاً برای روشن شدن نحوه محاسبه است و اعداد ممکن است در زمان واقعی متفاوت باشند.

این مبلغ به عنوان یک هزینه قانونی برای تضمین اجرای رسمی و قانونی مطالبه مهریه دریافت می شود و از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آگاهی از این هزینه ها برای زوجه ای که قصد مطالبه مهریه دارد، ضروری است تا بتواند با آمادگی کامل وارد فرآیند قانونی شود.

نکات مهم و تکمیلی درباره مهریه

در کنار تمامی مباحث حقوقی و قانونی، نکات تکمیلی و عملی نیز وجود دارد که می تواند به زوجین در مواجهه با مسائل مهریه کمک کند. این نکات، جنبه های مختلفی از مهریه را پوشش می دهند که در زندگی مشترک یا در زمان جدایی، اهمیت می یابند.

مهریه حال یا مدت دار: تفاوت و کاربردها

مهریه می تواند به دو صورت حال یا مدت دار تعیین شود. تفاوت اصلی در زمان قابل مطالبه بودن آن است:

• مهریه حال: این نوع مهریه، که اغلب در سند ازدواج به صورت عندالمطالبه ذکر می شود، به محض وقوع عقد، به مالکیت زن درمی آید و او حق دارد بلافاصله پس از عقد، آن را از مرد درخواست کند. در صورت حال بودن مهریه، زوجه می تواند از حق حبس خود استفاده کرده و تا زمانی که مهریه به او پرداخت نشده است، از تمکین (انجام وظایف زناشویی) خودداری کند، مگر اینکه قبلاً تمکین خاص کرده باشد.
• مهریه مدت دار: این نوع مهریه، برخلاف مهریه حال، برای مطالبه دارای یک زمان مشخص یا شرط خاص است. به عنوان مثال، ممکن است قید شود که مهریه پس از ۵ سال از تاریخ عقد، یا پس از تولد فرزند اول، یا پس از فوت زوج قابل مطالبه است. مهریه مدت دار کمتر رایج است و در این صورت، زوجه تا فرا رسیدن آن مدت یا تحقق شرط، نمی تواند مهریه را مطالبه کند و حق حبس نیز نخواهد داشت.

آیا اموال زوج (منزل، خودرو و…) بابت مهریه قابل توقیف هستند؟

بله، تمامی اموال منقول و غیرمنقول زوج، از جمله منزل مسکونی، خودرو، حساب های بانکی، سهام، حقوق و مستمری (تا یک سوم یا یک چهارم آن)، و هر دارایی دیگری که به نام زوج باشد، می تواند بابت مهریه توقیف شود. این توقیف می تواند از طریق اداره ثبت (اگر سند رسمی و اجراییه مهریه صادر شده باشد) یا از طریق دادگاه (پس از صدور حکم قطعی) انجام گیرد. البته، قانون استثنائاتی را برای مستثنیات دین قائل است؛ به این معنا که برخی از اموال ضروری زندگی زوج، مانند مسکن متناسب با شأن، اثاثیه ضروری منزل، ابزار کار و تا حدی از حقوق، قابل توقیف نیستند تا زندگی زوج به طور کامل مختل نشود.

سرنوشت مهریه در صورت فوت زوجه

مهریه یک حق مالی است و با فوت زوجه، این حق از بین نمی رود، بلکه مانند سایر اموال متوفی به ورثه او به ارث می رسد. ورثه زوجه (شامل فرزندان، پدر و مادر، و در صورت عدم وجود آن ها سایر وراث) می توانند سهم الارث خود از مهریه را از زوج مطالبه کنند. بنابراین، فوت زوجه مسئولیتی را از دوش زوج در قبال پرداخت مهریه برنمی دارد و او همچنان موظف به پرداخت آن به ورثه خواهد بود. نحوه تقسیم مهریه بین ورثه نیز بر اساس قانون ارث خواهد بود.

موارد عدم تعلق مهریه به زن

در برخی شرایط خاص، ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد یا میزان آن کاهش یابد:

• بذل مهریه (بخشش): اگر زوجه با میل و اراده آزاد خود، تمامی یا بخشی از مهریه را به زوج ببخشد، دیگر نمی تواند آن را مطالبه کند. این بخشش باید به صورت رسمی و با تنظیم سند صورت گیرد.
• عدم تمکین خاص: در صورتی که زوجه بدون عذر شرعی و قانونی از تمکین خاص (رابطه زناشویی) خودداری کند و زوج این موضوع را در دادگاه اثبات نماید، ممکن است حق او برای دریافت نفقه قطع شود، اما حق دریافت مهریه ساقط نمی شود. با این حال، برخی فقها معتقدند در این حالت، اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد، زن مستحق نصف مهریه است.
• فسخ نکاح قبل از نزدیکی: در صورتی که عقد نکاح قبل از نزدیکی (رابطه زناشویی) فسخ شود، زن مستحق نصف مهریه است.
• طلاق خلع یا مبارات: در این نوع طلاق ها که با کراهت زن از مرد و در مقابل بخشش مهریه یا بخشی از آن صورت می گیرد، زن ممکن است مهریه خود را (به میزانی که توافق کرده) ببخشد.

آیا افزایش قیمت سکه بر اقساط مهریه تأثیر دارد؟

بله، افزایش یا کاهش قیمت سکه می تواند بر اقساط مهریه تأثیر بگذارد. در صورتی که مهریه به صورت اقساطی تعیین شده باشد و قیمت سکه به طور قابل توجهی تغییر کند، هر یک از طرفین (هم زوج و هم زوجه) می توانند از دادگاه درخواست تعدیل اقساط را داشته باشند. این تعدیل به این معناست که دادگاه با بررسی مجدد توان مالی زوج و قیمت روز سکه، ممکن است میزان هر قسط را افزایش یا کاهش دهد. این قانون برای حفظ عدالت و متناسب سازی پرداخت ها با شرایط اقتصادی زمان پرداخت طراحی شده است و به زوجین کمک می کند تا در نوسانات شدید بازار، با مشکلات جدی مواجه نشوند.

آیا قانون ۱۴ سکه (در صورت تصویب) شامل ازدواج های قبلی نیز می شود؟

پاسخ قطعی به این پرسش دشوار است، چرا که طرح مذکور هنوز به تصویب نهایی نرسیده است. اما رویه حقوقی و اصول کلی قوانین معمولاً به این صورت است که قوانین جدید، عطف به ماسبق (شامل گذشته) نمی شوند، مگر اینکه قانون گذار صراحتاً در متن قانون جدید، قید کند که شامل ازدواج های قبلی نیز می شود. به عبارت دیگر، حقوق و تکالیفی که در زمان عقد بر اساس قوانین موجود ایجاد شده اند، معمولاً با تغییرات آتی از بین نمی روند. بنابراین، در صورت تصویب فرضی قانون ۱۴ سکه، احتمالاً این قانون فقط شامل ازدواج هایی خواهد شد که پس از تاریخ ابلاغ و اجرای آن صورت می گیرند و شامل مهریه هایی که پیش از آن تعیین شده اند، نخواهد شد.

نتیجه گیری

مسئله مهریه و قوانین مربوط به آن، همواره یکی از پیچیده ترین و حساس ترین موضوعات در حقوق خانواده ایران بوده است. ابهامات و شایعاتی که پیرامون قانون جدید مهریه ۱۴۰۱ و طرح ۱۴ سکه شکل گرفته، به نگرانی ها و سردرگمی های بسیاری دامن زده است. اما با بررسی دقیق تر، مشخص می شود که این شایعات، فاقد وجاهت قانونی هستند و تا به امروز، هیچ قانونی مبنی بر کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه به ۱۴ سکه به تصویب نهایی نرسیده و اجرایی نشده است. در نتیجه، آنچه کماکان معتبر و لازم الاجراست، ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده است که سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی را برای اعمال ضمانت اجرای کیفری (حبس) در نظر گرفته و برای مهریه های مازاد بر آن، اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه را ضروری می داند.

درک صحیح این موضوع و آگاهی از تفاوت های مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، فرآیندهای مطالبه مهریه از طریق ثبت و دادگاه، شرایط اعسار و ضمانت های اجرایی آن، برای تمامی زوجین و افرادی که در آستانه ازدواج قرار دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به نوسانات اقتصادی و افزایش قیمت سکه، تبعات مالی مهریه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و ضرورت آگاهی از تمامی جوانب قانونی آن دوچندان شده است. توصیه اکید می شود که پیش از هرگونه تصمیم گیری یا اقدام حقوقی در خصوص مهریه، حتماً با وکیل یا مشاور حقوقی متخصص در امور خانواده مشورت شود. این کار می تواند به شفاف سازی وضعیت، انتخاب بهترین مسیر قانونی و جلوگیری از بروز مشکلات و زیان های احتمالی کمک شایانی کند. آگاهی دقیق از قوانین، نه تنها حقوق افراد را حفظ می کند، بلکه به ایجاد تعادل و آرامش در روابط خانوادگی نیز یاری می رساند.