سوگند تکمیلی یعنی چه

سوگند تکمیلی به قسمی گفته می شود که خواهان برای تکمیل دلیل ناقص خود، به ویژه در دعاوی مالی مشخص شده در ماده ۲۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی، در دادگاه ادا می کند. این سوگند زمانی مطرح می شود که فرد نتواند دلیل کامل شرعی ارائه دهد و نیاز به تقویت ادعای خود داشته باشد.

در دنیای پیچیده و دقیق عدالت و فرآیندهای قضایی، ترازوهای عدالت اغلب بر شانه های دلایل محکم و مستدل تکیه دارند. در میان انبوه ابزارهای اثبات دعوا که در نظام حقوقی ایران به کار گرفته می شود، «سوگند» یا «قسم» جایگاهی یگانه و معنوی دارد. این تنها یک تشریفات نیست؛ بلکه یک اعلام رسمی و جدی است که در پیشگاه خداوند انجام می شود و می تواند سرنوشت یک پرونده را دگرگون کند. این مقاله به جزئیات یکی از انواع مهم سوگند، یعنی سوگند تکمیلی، می پردازد. تصور کنید فردی بر حقانیت ادعای خود پافشاری می کند، اما دلایل او، هرچند که محکم به نظر می رسند، برای یک قضاوت قاطع و نهایی کافی نیستند. در چنین موقعیتی است که سوگند تکمیلی وارد صحنه می شود و شکاف های موجود در دلایل را پُر می کند و راهی به سوی عدالت می گشاید. در ادامه، تعریف دقیق، شرایط، موارد کاربرد و تفاوت های آن با دیگر انواع سوگند قضایی را بررسی خواهیم کرد تا درک عمیق تری از این مفهوم حقوقی به دست آید و مسیرهای رسیدن به حق روشن تر شود.

جایگاه سوگند در نظام حقوقی ایران

سوگند، به عنوان یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا در کنار اسناد، اقرار و شهادت، در قوانین مدنی و آیین دادرسی مدنی ایران مورد شناسایی قرار گرفته است. ماهیت سوگند، فراتر از یک ابزار صرفاً حقوقی، ریشه های عمیق مذهبی و اخلاقی دارد و به همین دلیل، در فرهنگ و نظام قضایی کشور ما از اعتبار ویژه ای برخوردار است. ماده ۱۲۵۸ قانون مدنی، سوگند را یکی از پنج دلیل اثبات دعوا برشمرده است که این خود نشان دهنده اهمیت آن در روند دادرسی است. وقتی فردی سوگند یاد می کند، در واقع خداوند را گواه راستگویی خود قرار می دهد و این عمل، بار سنگینی از مسئولیت را بر دوش او می گذارد.

در محاکم، سوگند می تواند به سه شکل اصلی مطرح شود که هر کدام ویژگی ها و کاربردهای خاص خود را دارند:

• سوگند بتی یا قاطع دعوا: این سوگند زمانی به میان می آید که خواهان هیچ دلیل دیگری برای اثبات ادعای خود ندارد و حل و فصل دعوا به سوگند خوانده موکول می شود. این سوگند معمولاً توسط طرفی که ادعا علیه او مطرح شده، ادا می شود و می تواند دعوا را به طور کامل فیصله دهد.
• سوگند استظهاری: این نوع سوگند در دعاوی که علیه متوفی مطرح می شود، کاربرد دارد. در این حالت، خواهان برای اثبات بقای حق خود علیه ورثه متوفی، باید سوگند یاد کند.
• سوگند تکمیلی: موضوع اصلی بحث ما، سوگند تکمیلی است که در مواقعی به کار می رود که مدعی (خواهان) دلیلی برای اثبات ادعای خود دارد، اما این دلیل به تنهایی برای اثبات کامل حق کافی نیست و نیاز به تکمیل شدن دارد. در چنین شرایطی، سوگند خواهان می تواند نقص دلیل را جبران کرده و ادعای او را به سرانجام برساند. این تقسیم بندی دقیق، نشان می دهد که قانون گذار برای هر موقعیت و نیاز اثباتی، راهکار حقوقی مناسبی را در نظر گرفته است. در ادامه، تمرکز خود را بر سوگند تکمیلی معطوف خواهیم کرد تا زوایای پنهان آن را بیشتر روشن کنیم.

سوگند تکمیلی: تعریفی جامع از یک ابزار حقوقی خاص

سوگند تکمیلی، همان طور که از نامش پیداست، ابزاری است برای تکمیل دلیلی که خواهان برای اثبات ادعای خود ارائه کرده، اما این دلیل به تنهایی برای حصول حکم قضایی کافی نیست. در نظام حقوقی، اثبات حق و ادعا بر عهده مدعی است و او باید دلایل کافی و محکمه پسند ارائه دهد. اما گاهی پیش می آید که یک شاهد وجود دارد یا دو شاهد زن شهادت می دهند که برای اقامه بینه شرعی کامل (که نیازمند دو شاهد مرد یا چهار شاهد زن است) کافی نیستند. در اینجاست که نقش سوگند تکمیلی برجسته می شود.

تعریف دقیق سوگند تکمیلی چنین است: «سوگندی است که مدعی (خواهان) برای کامل کردن دلیل ناقصی که برای اثبات ادعای خود ارائه داده است، ادا می کند.»

تصور کنید فردی (خواهان) ادعا می کند که مبلغ قابل توجهی را به دیگری (خوانده) قرض داده و تنها یک شاهد برای این امر دارد. قانون برای اثبات چنین ادعایی معمولاً بیش از یک شاهد طلب می کند. در این مثال، شهادت تنها یک شاهد، یک دلیل ناقص محسوب می شود. این دلیل، کاملاً بی اعتبار نیست، اما به تنهایی قدرت اثبات دعوا را ندارد. در اینجا، اگر خواهان درخواست سوگند تکمیلی کند و دادگاه این درخواست را بپذیرد، خواهان با ادای سوگند می تواند این دلیل ناقص را تکمیل کرده و به نتیجه مطلوب برسد. این فرآیند، فرصتی دیگر برای خواهان فراهم می آورد تا با اتکا به وجدان و اعتقاد خود، حقش را ثابت کند.

مبنای قانونی اصلی سوگند تکمیلی، ماده ۲۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی است که به طور صریح به این نوع سوگند و موارد کاربرد آن اشاره دارد. این ماده، نه تنها تعریف سوگند تکمیلی را در خود جای داده، بلکه شرایط و نوع دعاوی که می توانند با این سوگند اثبات شوند را نیز تعیین کرده است. بنابراین، سوگند تکمیلی، نه تنها یک مفهوم تئوریک، بلکه یک راهکار عملی و قانونی است که می تواند در بسیاری از دعاوی مالی، مسیر اجرای عدالت را هموار سازد و به کسانی که دلایلشان اندکی کم توان است، فرصت اثبات حق خود را بدهد.

سوگند تکمیلی ابزاری کارآمد در نظام حقوقی است که به خواهان فرصت می دهد تا با ادای قسم، دلیل ناقص خود را تکمیل کرده و ادعایش را در محضر قانون به اثبات برساند.

شرایط لازم برای اتیان سوگند تکمیلی

ادای سوگند تکمیلی، مانند هر عمل حقوقی دیگری، تابع شرایط و قواعد خاصی است که باید به دقت رعایت شوند. عدم توجه به این شرایط می تواند موجب بی اعتباری سوگند و عدم پذیرش آن توسط دادگاه شود. آشنایی با این شرایط برای هر فردی که درگیر یک دعوای حقوقی است یا قصد دارد از این ابزار قانونی استفاده کند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

1. باید توسط مدعی (خواهان) ادا شود: برخلاف سوگند بتی که معمولاً توسط خوانده ادا می شود، سوگند تکمیلی همیشه توسط خواهان (مدعی) ادا می گردد. اوست که ادعایی را مطرح کرده و برای اثبات آن به دنبال تکمیل دلیل است.
2. وجود دلیل ناقص: این مهم ترین شرط است. سوگند تکمیلی در خلاء دلیل صورت نمی گیرد؛ بلکه در کنار دلیلی ناقص مانند شهادت یک شاهد مرد یا دو شاهد زن به کار می رود. بدون وجود چنین دلیلی، اساساً محلی برای سوگند تکمیلی وجود نخواهد داشت.
3. عدم امکان اقامه بینه شرعی کامل: اگر خواهان بتواند بینه شرعی کامل (دو شاهد مرد عادل یا چهار شاهد زن عادل) یا سایر ادله کامل مانند سند رسمی یا اقرار را ارائه دهد، دیگر نیازی به سوگند تکمیلی نیست. این سوگند، آخرین حربه برای تکمیل دلیل است، نه جایگزین دلایل قوی تر.
4. مختص دعاوی مالی: طبق تصریح ماده ۲۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی، سوگند تکمیلی تنها در دعاوی مالی کاربرد دارد. این سوگند در دعاوی غیرمالی مانند اثبات نسب یا طلاق، محلی از اعراب ندارد.
5. عدم امکان رد سوگند به مدعی علیه (خوانده): از ویژگی های بارز سوگند تکمیلی این است که خواهان نمی تواند این سوگند را به خوانده رد کند و از او بخواهد که سوگند یاد کند. اداکننده سوگند همواره خود خواهان است.
6. لزوم درخواست سوگند تکمیلی از سوی مدعی: دادگاه نمی تواند رأساً و بدون درخواست خواهان، او را به ادای سوگند تکمیلی ملزم کند. این خواهان است که باید با آگاهی از حق خود، این درخواست را از دادگاه مطرح کند.
7. صدور قرار اتیان سوگند توسط دادگاه: پس از درخواست خواهان و احراز شرایط قانونی، دادگاه اقدام به صدور قرار اتیان سوگند می کند و از خواهان می خواهد که در جلسه تعیین شده، سوگند یاد کند.

درک صحیح این شرایط نه تنها برای خواهان ها، بلکه برای وکلای دادگستری و قضات نیز حیاتی است تا از کاربرد صحیح و هدفمند این ابزار حقوقی اطمینان حاصل شود و عدالت به نحو احسن اجرا گردد. هر یک از این شرایط، ستونی استوار در ساختمان سوگند تکمیلی محسوب می شود که بدون آن، این بنای حقوقی نمی تواند سرپا بایستد.

گستره کاربرد: دعاوی قابل اثبات با سوگند تکمیلی (ماده ۲۷۷ ق.آ.د.م)

ماده ۲۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی، نقشه راه ما در خصوص دعاوی قابل اثبات با سوگند تکمیلی است. این ماده به وضوح مشخص می کند که در چه نوع دعاوی مالی، خواهان می تواند برای تکمیل دلیل ناقص خود، از سوگند تکمیلی بهره ببرد. درک دقیق این فهرست و مثال های کاربردی آن، به درک جامع تری از این مفهوم کمک می کند.

این ماده دعاوی مالی را به دو دسته اصلی تقسیم می کند:

۱. دعاوی مالی که به هر علت و سببی به ذمه تعلق می گیرد

منظور از ذمه، تعهد و مسئولیتی است که بر عهده شخص قرار می گیرد، معمولاً در قالب دین یا بدهی. این دسته از دعاوی شامل موارد زیر است:

• قرض: مثلاً فردی ادعا می کند مبلغی پول به دوست خود قرض داده است.
• ثمن معامله: مبلغی که در ازای فروش کالا یا ملک، به فروشنده پرداخت نشده است.
• مال الاجاره: اجاره بهایی که مستأجر هنوز پرداخت نکرده است.
• دیه جنایات: مبلغی که به عنوان جبران خسارت جانی یا عضوی، به مجنی علیه یا اولیای دم او تعلق می گیرد.
• مهریه: میزان مهریه ای که در عقد نکاح تعیین شده و زوجه آن را مطالبه می کند.
• نفقه: هزینه های زندگی که زوج مکلف به پرداخت آن به زوجه یا فرزندان خود است.
• ضمان به تلف یا اتلاف: مسئولیتی که بر عهده کسی است که مالی را تلف یا ناقص کرده است. مثلاً اگر شخصی خودروی دیگری را به امانت گرفته و به آن خسارت وارد کرده باشد.

۲. دعاوی که مقصود از آن مال است

در این دسته، خود دعوا مستقیماً مالی نیست، اما نتیجه و مقصود نهایی آن، به دست آوردن مال یا حق مالی است:

• بیع: دعوای مربوط به فروش یک کالا یا ملک که می تواند بر سر تحویل مبیع یا ثمن آن باشد.
• صلح: اختلافات مربوط به قرارداد صلح که معمولاً برای حل و فصل مسائل مالی یا ملکی صورت می گیرد.
• اجاره: دعاوی مربوط به عقد اجاره، از جمله تحویل عین مستأجره یا اختلافات مربوط به شرایط اجاره.
• هبه: اختلاف بر سر بخشش مالی که ادعا می شود انجام شده است.
• وصیت به نفع مدعی: فردی ادعا می کند که متوفی قسمتی از اموال خود را طی وصیت نامه به او بخشیده است.
• جنایت خطایی و شبه عمد موجب دیه: هرچند ذاتاً کیفری هستند، اما جنبه مالی دارند زیرا نتیجه آن پرداخت دیه است. مثلاً تصادفی که منجر به جراحت شده و دیه تعلق می گیرد.

تبصره ماده ۲۷۷ یک نکته بسیار مهم را یادآور می شود: «در موارد مذکور در این ماده ابتدا گواه واجد شرایط، شهادت می دهد و سپس سوگند توسط خواهان اداء می شود.» این تبصره تأکید می کند که ترتیب اجرای این دو دلیل (شهادت گواه و سوگند خواهان) باید به دقت رعایت شود. ابتدا گواه شهادت خود را ارائه می دهد و پس از آن، خواهان سوگند تکمیلی را ادا می کند. این ترتیب، نشان دهنده اهمیت شهادت به عنوان یک دلیل اولیه و سپس نقش تکمیلی سوگند است.

به این ترتیب، اگر فردی در یکی از این دعاوی مالی، مثلاً برای مطالبه مهریه، تنها یک شاهد مرد یا دو شاهد زن داشته باشد، می تواند با درخواست سوگند تکمیلی و ادای آن در دادگاه، ادعای خود را به اثبات برساند و حق خود را استیفا کند. این مکانیسم، در واقع یک فرصت طلایی برای کسانی است که دلایلشان کافی نیست اما از حقیقت ادعای خود مطمئن هستند.

تمایز سوگند تکمیلی با سوگند بتی (قاطع دعوا)

برای درک عمیق تر سوگند تکمیلی، ضروری است که آن را با دیگر انواع سوگند، به ویژه سوگند بتی یا قاطع دعوا، مقایسه کنیم. این دو نوع سوگند، هرچند هر دو از ادله اثبات دعوا هستند، تفاوت های بنیادینی در ماهیت، شرایط و آثار خود دارند.

سوگند بتی (قاطع دعوا) به سوگندی گفته می شود که در غیاب هرگونه دلیل از سوی مدعی، توسط مدعی علیه (خوانده) ادا می شود و به طور کامل، دعوا را فیصله می دهد. این سوگند، آخرین راهکار برای حل و فصل پرونده ای است که خواهان هیچ مدرک یا شاهدی برای اثبات ادعای خود ندارد.

تفاوت های اصلی سوگند تکمیلی و سوگند بتی را می توان در جدول زیر مشاهده کرد:

ویژگی	سوگند تکمیلی	سوگند بتی (قاطع دعوا)
وجود دلیل اولیه	دلیل ناقص (مانند یک شاهد مرد یا دو شاهد زن) وجود دارد.	هیچ دلیلی از سوی مدعی وجود ندارد.
هدف	تکمیل دلیل ناقص و تقویت ادعای خواهان.	قطع و فصل کامل دعوا در غیاب دلیل.
طرف اداکننده سوگند	همواره توسط مدعی (خواهان) ادا می شود.	اصولاً توسط مدعی علیه (خوانده) ادا می شود.
امکان رد سوگند	خواهان نمی تواند سوگند را به خوانده رد کند.	خواهان می تواند سوگند را به خوانده رد کند؛ در صورت رد، خوانده می تواند سوگند یاد کند یا آن را به خواهان برگرداند.
تعداد سوگند	یک سوگند توسط خواهان.	یک سوگند توسط خوانده (در صورت رد شدن به خواهان، توسط خواهان).
آثار	با اتیان سوگند، دلیل ناقص تکمیل و ادعا ثابت می شود.	با اتیان سوگند، ادعا کاملاً ثابت یا رد می شود.

فرض کنید فردی مدعی طلبکاری از دیگری است، اما هیچ سندی یا شاهدی ندارد. در این حالت، او می تواند از دادگاه بخواهد که خوانده را ملزم به ادای سوگند بتی کند. اگر خوانده سوگند یاد کند که بدهکار نیست، دعوا به نفع او فیصله می یابد. اما اگر همان فرد، یک شاهد برای اثبات طلب خود داشته باشد، دیگر نمی تواند سوگند بتی را مطرح کند؛ بلکه باید درخواست سوگند تکمیلی کند تا با ادای سوگند خودش، شهادت آن یک شاهد را کامل کند. این تمایز ظریف اما حیاتی، نشان می دهد که قانون گذار برای موقعیت های مختلف اثباتی، راهکارهای متفاوتی را در نظر گرفته است.

تمایز سوگند تکمیلی با سوگند استظهاری

سوگند استظهاری نیز یکی دیگر از انواع سوگند قضایی است که در کنار سوگند بتی و تکمیلی، جایگاه خاص خود را در نظام حقوقی ایران دارد. این سوگند نیز با سوگند تکمیلی تفاوت هایی اساسی دارد که درک آن ها برای تشخیص صحیح کاربرد هر یک ضروری است.

سوگند استظهاری به سوگندی اطلاق می شود که در دعاوی علیه متوفی (میت) مطرح می گردد. در این نوع دعوا، خواهان باید علاوه بر ارائه دلایل خود، سوگند نیز یاد کند که حق او همچنان باقی است و متوفی آن را پرداخت نکرده است. هدف از این سوگند، اطمینان از بقای حق در ذمه متوفی است، چرا که شخص متوفی دیگر قادر به دفاع از خود نیست.

تفاوت های اصلی سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری به شرح زیر است:

ویژگی	سوگند تکمیلی	سوگند استظهاری
مورد دعوا	عمدتاً در دعاوی مالی (طبق ماده ۲۷۷ ق.آ.د.م).	فقط در دعاوی که علیه متوفی اقامه می شود.
دلیل اتیان سوگند	تکمیل دلیل ناقص خواهان (مثلاً شهادت یک شاهد).	فوت مدعی علیه و لزوم تأکید بر بقای حق، حتی با وجود دلایل دیگر.
صادرکننده قرار	بر اساس درخواست مدعی (خواهان) صادر می شود.	قاضی می تواند رأساً قرار اتیان سوگند استظهاری را صادر کند.
امکان رد سوگند	امکان رد سوگند به مدعی علیه وجود ندارد.	امکان رد سوگند به ورثه متوفی وجود ندارد.
طرف اداکننده سوگند	همواره مدعی (خواهان).	همواره مدعی (خواهان).

یکی از شباهت های مهم بین سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری این است که در هر دو مورد، ادای سوگند توسط مدعی (خواهان) صورت می گیرد و امکان رد سوگند به طرف دیگر دعوا وجود ندارد. این شباهت نشان می دهد که در هر دو حالت، تمرکز بر روی تأکید خواهان بر حقیقت ادعای خود است. اما با وجود این شباهت، تفاوت در ماهیت دعوا و دلیل اتیان سوگند، این دو را از یکدیگر متمایز می کند.

مثلاً، اگر فردی از متوفی طلبی داشته باشد و برای اثبات آن سند معتبری نیز در اختیار داشته باشد، باز هم دادگاه می تواند از او بخواهد سوگند استظهاری یاد کند که این طلب هنوز وصول نشده است. این سوگند، اطمینانی مضاعف برای دادگاه در خصوص بقای حق در مقابل کسی است که دیگر نمی تواند از خود دفاع کند. در حالی که در سوگند تکمیلی، محور اصلی، نقص دلیل است نه فوت خوانده.

فرایند عملی درخواست و اتیان سوگند تکمیلی

دانستن تعریف و شرایط قانونی سوگند تکمیلی یک چیز است و آگاهی از چگونگی درخواست و ادای آن در عمل چیز دیگری. فرایند عملی اتیان سوگند تکمیلی شامل مراحل مشخصی است که خواهان و وکیل او باید از آن آگاه باشند.

۱. درخواست از دادگاه

خواهان باید در لایحه تقدیمی خود به دادگاه یا به صورت شفاهی در جلسه دادرسی، صراحتاً درخواست اتیان سوگند تکمیلی را مطرح کند. این درخواست باید پس از ارائه دلیل ناقص (مثلاً شهادت یک شاهد) و زمانی که خواهان متوجه می شود که دلیلش به تنهایی برای اثبات کامل دعوا کافی نیست، صورت گیرد. در این درخواست، خواهان باید به وجود دلیل ناقص خود و نیاز به تکمیل آن از طریق سوگند اشاره کند.

۲. صدور قرار اتیان سوگند

پس از بررسی درخواست خواهان و احراز شرایط قانونی (از جمله مالی بودن دعوا و وجود دلیل ناقص)، دادگاه قرار اتیان سوگند را صادر می کند. این قرار، یک دستور قضایی است که خواهان را برای ادای سوگند در زمان و مکان مشخصی (معمولاً در همان جلسه یا جلسه دیگری) احضار می کند. قاضی در این مرحله، ماهیت دعوا، دلایل ارائه شده و اهمیت سوگند را مورد بررسی قرار می دهد تا اطمینان حاصل کند که تمام شرایط لازم برای اتیان سوگند تکمیلی فراهم است.

۳. تشریفات ادای سوگند در دادگاه

ادای سوگند یک عمل جدی و دارای تشریفات خاص است. خواهان (یا وکیل او در صورت داشتن وکالت با حق توکیل در سوگند) باید در جلسه دادگاه حضور یابد. قاضی قبل از ادای سوگند، مواردی را به خواهان تذکر می دهد:

• اهمیت سوگند: به خواهان یادآوری می شود که سوگند یک عمل شرعی و قانونی مهم است و نباید به آسانی آن را بر زبان آورد.
• مجازات سوگند دروغ: عواقب قانونی و شرعی سوگند دروغ (شهادت دروغ) به او گوشزد می شود.
• متن سوگند: قاضی متن سوگند را قرائت می کند و از خواهان می خواهد که آن را تکرار کند. معمولاً متن سوگند اینگونه است: والله یا بالله یا تالله به خداوند متعال قسم یاد می کنم که آنچه ادعا کرده ام حق و حقیقت است و هیچ قصدی جز ادای حق نداشته ام.

پس از تذکرات لازم، خواهان باید با دست بر قرآن یا کتب مقدس دیگر (بسته به دین و مذهب خود) سوگند یاد کند. این لحظه، یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین لحظات در یک پرونده حقوقی است.

۴. آثار حقوقی اتیان یا امتناع از اتیان سوگند

آثار حقوقی ادای سوگند تکمیلی بسیار روشن و قاطع است:

• اتیان سوگند: اگر خواهان سوگند را ادا کند، دادگاه شهادت ناقص را همراه با سوگند او، دلیل کافی برای اثبات دعوا تشخیص داده و بر اساس آن حکم صادر می کند. در این صورت، خواهان به هدف خود دست یافته و حقش به اثبات رسیده است.
• امتناع از سوگند: اگر خواهان از ادای سوگند امتناع کند (یا نکول کند)، حق او ساقط می شود و دادگاه ادعای او را به دلیل فقدان دلیل کافی، رد خواهد کرد. امتناع از سوگند به منزله عدم اثبات دعواست و خواهان نمی تواند بعدها مجدداً همان ادعا را با همان دلایل مطرح کند.

در این فرآیند، دقت، آگاهی و صداقت نقش محوری دارند. وکلای حقوقی با تجربه در این زمینه می توانند راهنمایی های ارزشمندی ارائه دهند و از اینکه خواهان در پیچ و خم این فرآیند سرنوشت ساز دچار اشتباه شود، جلوگیری کنند. سوگند تکمیلی، فرصتی برای رسیدن به حق است، اما استفاده از آن نیازمند درایت و رعایت دقیق قواعد است.

نتیجه گیری

سوگند تکمیلی، به عنوان یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا در نظام حقوقی ایران، نقشی بی بدیل در تکمیل دلایل ناقص خواهان، به ویژه در دعاوی مالی، ایفا می کند. این سوگند که ریشه در آموزه های دینی و اخلاقی دارد، فرصتی را برای مدعی فراهم می آورد تا در نبود بینه شرعی کامل و با اتکا به شهادت ناقص (مانند یک گواه مرد یا دو گواه زن)، حقانیت خود را در محضر دادگاه اثبات کند. شناخت دقیق ماهیت، شرایط اتیان، و موارد کاربرد این سوگند، از جمله مهمترین جنبه هایی است که در این مقاله به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت.

همان طور که دیدیم، سوگند تکمیلی دارای ویژگی های منحصر به فردی است که آن را از سوگند بتی (قاطع دعوا) و سوگند استظهاری متمایز می کند. در حالی که سوگند بتی در غیاب هرگونه دلیل مطرح می شود و عمدتاً توسط خوانده ادا می گردد، سوگند تکمیلی در کنار دلیلی ناقص به کار می رود و همواره توسط خواهان انجام می شود. همچنین، تفاوت آن با سوگند استظهاری در مورد دعواست؛ سوگند استظهاری مختص دعاوی علیه متوفی است و لزوم آن از سوی قاضی و به دلیل فقدان شخص متوفی برای دفاع، احساس می شود، نه صرفاً نقص دلیل. این تمایزات، هر یک از این سوگندها را در جایگاه خود، ابزاری قدرتمند و کارآمد برای اجرای عدالت قرار می دهد.

ماده ۲۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی، فهرست دقیقی از دعاوی مالی که می توانند با سوگند تکمیلی اثبات شوند را ارائه داده و تبصره آن نیز بر ترتیب ادای شهادت گواه و سپس سوگند خواهان تأکید کرده است. در عمل، فرایند درخواست، صدور قرار اتیان سوگند و اجرای آن در دادگاه، مراحلی حساس و تشریفاتی هستند که نیازمند دقت و آگاهی کامل از سوی خواهان و وکیل اوست. امتناع از ادای سوگند، می تواند به سقوط حق مدعی منجر شود، در حالی که ادای آن، می تواند مسیر پیروزی در دعوا را هموار سازد.

در نهایت، سوگند تکمیلی نه تنها یک ابزار حقوقی برای تکمیل مدارک ناقص است، بلکه تجلی گاه اعتماد نظام قضایی به وجدان و صداقت افراد در لحظات سرنوشت ساز است. با این حال، با توجه به ظرافت ها و پیچیدگی های حقوقی این موضوع، اکیداً توصیه می شود که افراد درگیر با چنین مسائلی، حتماً پیش از هر اقدامی، با وکیل یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنند تا از حقوق خود به بهترین شکل ممکن دفاع کرده و از بروز هرگونه اشتباه که ممکن است منجر به از دست رفتن حق شود، جلوگیری نمایند.