اگر زن درخواست طلاق بدهد مهریه به او تعلق میگیرد؟

بله، مهریه حقی مستقل برای زن است که به محض جاری شدن عقد نکاح به او تعلق می گیرد و درخواست طلاق از سوی زن به تنهایی این حق را از بین نمی برد. البته، شرایط عملی و نوع طلاق می تواند بر نحوه مطالبه و دریافت آن تأثیرگذار باشد.

پرسش از حق مهریه در شرایطی که زن آغازگر درخواست طلاق است، یکی از دغدغه های اصلی بسیاری از زوجین، به ویژه زنان، در پیچ وخم مسائل خانوادگی و حقوقی محسوب می شود. مهریه، که ریشه ای عمیق در سنت های فرهنگی و مذهبی ما دارد، همواره به عنوان یک پشتوانه مالی و نشانه ای از احترام و تعهد مرد به زن در نظر گرفته شده است. اما زمانی که زندگی مشترک به بن بست می رسد و زن تصمیم به جدایی می گیرد، ابهامات زیادی درباره سرنوشت این حق مالی ایجاد می شود. آیا این اقدام زن به معنای صرف نظر کردن از مهریه اش است؟ آیا قوانین به او اجازه می دهند که هم طلاق بگیرد و هم مهریه اش را مطالبه کند؟ این مقاله به بررسی جامع و شفاف این موضوع از ابعاد حقوقی و عملی می پردازد تا مسیر روشنی را برای هر دو طرف ترسیم کند.

مهریه چیست؟ ریشه های قانونی و مالی این حق

مهریه، آن چنان که در قوانین ما تعریف شده، مالی است که مرد در زمان عقد نکاح به زن تملیک می کند. این تملیک، به محض جاری شدن صیغه عقد، به صورت کامل و قطعی صورت می پذیرد و مهریه به دارایی های زن افزوده می شود. مهریه می تواند شامل پول نقد، سکه، ملک، خودرو، یا حتی منافعی مانند آموزش یک هنر یا انجام یک کار خاص باشد. اهمیت حقوقی مهریه در آن است که آن را از سایر تعهدات مالی مرد، مانند نفقه، متمایز می کند. نفقه به زندگی مشترک و تمکین زن وابسته است، اما مهریه، هدیه ای است که با نفس عقد ازدواج، به مالکیت زن در می آید و حق مطالبه آن برای زن، مستقل از ادامه زندگی زناشویی یا درخواست طلاق از سوی او، پابرجا باقی می ماند.

در نظام حقوقی ایران، مهریه را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد که در نحوه مطالبه آن تفاوت هایی ایجاد می کنند:

• مهریه عندالمطالبه: این رایج ترین نوع مهریه است. به این معنا که زن هر زمان که بخواهد، می تواند تمام مهریه خود را از مرد مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است. این مطالبه می تواند حتی در طول زندگی مشترک و بدون قصد طلاق صورت گیرد.
• مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به اثبات توانایی مالی مرد است. اگر مرد قادر به پرداخت کل مهریه نباشد، دادگاه می تواند حکم به پرداخت اقساطی آن صادر کند و تا زمان اثبات توانایی مالی، زن نمی تواند او را به پرداخت کامل مهریه مجبور کند.

در هر دو حالت، حق مهریه یک حق مستقل مالی محسوب می شود که هدف از آن، تأمین امنیت مالی زن و تضمین جایگاه او در زندگی مشترک و پس از آن است. این پشتوانه حقوقی، زنان را قادر می سازد تا در صورت بروز اختلافات یا جدایی، از حداقل حقوق مالی خود بهره مند شوند.

مهریه، به محض وقوع عقد، به صورت کامل و قطعی به مالکیت زن در می آید و حق مطالبه آن، مستقل از ادامه زندگی مشترک یا درخواست طلاق از سوی زن، پابرجا می ماند.

قاعده کلی: چرا مهریه حتی با درخواست طلاق از سوی زن، محفوظ می ماند؟

یکی از بزرگترین تصورات غلط در مورد مهریه این است که اگر زن خودش درخواست طلاق بدهد، حق مهریه او از بین می رود. اما این برداشت با واقعیت حقوقی فاصله زیادی دارد. در قوانین خانواده ایران، مهریه به عنوان یک حق مالی مسلم برای زن شناخته می شود که با جاری شدن عقد ازدواج، به ذمه مرد ثابت می شود. به عبارت دیگر، مهریه یک بدهی است که مرد به زن دارد و این بدهی، با صرف درخواست طلاق از سوی زن، ساقط نمی شود.

این اصل حقوقی بیانگر آن است که حق مهریه به ذات عقد نکاح وابسته است، نه به چگونگی پایان آن. لذا، خواه طلاق به درخواست مرد باشد، خواه به درخواست زن، و یا به صورت توافقی، اصل حق مهریه برای زن پابرجا است. آنچه ممکن است در عمل تغییر کند، شرایط و چگونگی دریافت مهریه است، نه بودن یا نبودن این حق. زن همچنان می تواند مهریه اش را مطالبه کند، اما در برخی از انواع طلاق (مانند طلاق خلع یا توافقی)، ممکن است برای رسیدن به هدف اصلی خود که همان جدایی است، مجبور به بذل یا بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه شود. این بذل، یک عمل ارادی از سوی زن است و نه یک اجبار قانونی ناشی از درخواست طلاق.

بنابراین، در پاسخ به کلمه کلیدی اصلی مقاله، یعنی اگر زن درخواست طلاق بدهد مهریه به او تعلق میگیرد؟، باید با قاطعیت گفت: بله، مهریه همچنان به زن تعلق می گیرد و حق او برای مطالبه آن محفوظ است. اما نحوه مطالبه و امکان دریافت کامل آن، به نوع طلاق و توافقات احتمالی بین زوجین بستگی دارد.

بررسی وضعیت مهریه در انواع طلاق از سوی زن

شرایط تعلق مهریه در طلاق از سوی زن، با توجه به نوع طلاقی که زن به دنبال آن است، می تواند متفاوت باشد. این تفاوت ها عمدتاً بر نحوه توافق بر سر مهریه یا امکان مطالبه آن بدون نیاز به بذل، تأثیر می گذارند.

طلاق توافقی: سازش بر سر مهریه

طلاق توافقی یکی از مسالمت آمیزترین راه های پایان دادن به زندگی مشترک است که در آن، زوجین با تفاهم کامل درباره تمام مسائل از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و سایر حقوق و تکالیف خود، به دادگاه مراجعه می کنند. در این نوع طلاق، زن و مرد آزاد هستند که درباره مهریه هرگونه توافقی داشته باشند.

در بسیاری از موارد طلاق توافقی، ممکن است زن برای تسریع در روند جدایی و جلب رضایت مرد، تمام یا بخشی از مهریه خود را ببخشد (بذل مهریه). این بذل مهریه، یک تصمیم کاملاً ارادی و آزادانه از سوی زن است و هیچ اجباری برای آن وجود ندارد. زن می تواند مهریه خود را به طور کامل دریافت کند، بخشی از آن را ببخشد، یا در قبال دریافت مالی دیگر (مثل حق حضانت، منزل مسکونی و غیره) از آن صرف نظر کند. اهمیت توافق کتبی و رسمی در این نوع طلاق بسیار بالاست، زیرا تمام جزئیات باید به روشنی در یک صلح نامه یا توافق نامه رسمی ثبت شود تا در آینده مشکلی ایجاد نشود.

طلاق از طریق اثبات عسر و حرج و شروط ۱۲ گانه عقدنامه

قانون به زن این امکان را داده است که در شرایط خاصی که ادامه زندگی مشترک برای او غیرقابل تحمل (عسر و حرج) باشد، حتی بدون رضایت مرد، درخواست طلاق کند و همزمان مهریه خود را نیز مطالبه نماید. عسر و حرج شامل حالاتی است که زن در شرایطی قرار گیرد که ادامه زندگی برای او با مشقت شدید همراه باشد و تحمل آن عرفاً ممکن نباشد. شروط ۱۲ گانه مندرج در عقدنامه نیز مصادیقی از عسر و حرج محسوب می شوند که در صورت تحقق هر یک از آن ها، زن حق طلاق پیدا می کند.

در این موارد، زن باید با ارائه مدارک و شواهد کافی به دادگاه، یکی از شروط عسر و حرج یا شروط ۱۲ گانه را اثبات کند. برخی از این شروط عبارتند از:

• عدم پرداخت نفقه توسط مرد برای مدت شش ماه یا بیشتر.
• سوء معاشرت یا بدرفتاری مرد به حدی که ادامه زندگی را برای زن غیرقابل تحمل کند.
• ابتلا به بیماری های صعب العلاج که زندگی مشترک را مختل کند.
• اعتیاد مرد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد.
• غیبت طولانی مدت مرد (بیش از شش ماه متوالی) بدون دلیل موجه.
• محکومیت قطعی مرد به حبس پنج سال یا بیشتر.
• ازدواج مجدد مرد بدون رضایت همسر اول یا عدم رعایت عدالت.

در چنین شرایطی، دادگاه پس از احراز صحت ادعای زن و اثبات عسر و حرج یا تحقق شروط دوازده گانه، حکم طلاق را صادر می کند و زن علاوه بر طلاق، می تواند مهریه خود را به طور کامل مطالبه کند.

طلاق خلع: بذل مهریه برای رهایی از زندگی

طلاق خلع نوعی طلاق است که در آن زن به دلیل کراهت شدید و عدم علاقه به مرد و ادامه زندگی مشترک، حاضر می شود مالی را به مرد ببخشد (بذل کند) تا مرد او را طلاق دهد. در طلاق خلع، مهریه در واقع بخشیده می شود نه اینکه تعلق نمی گیرد. این کراهت باید به حدی باشد که زن از ادامه زندگی با مرد به شدت بیزار باشد و از نظر عاطفی قادر به ادامه آن نباشد.

میزان مالی که زن بذل می کند، معمولاً مهریه اوست، اما می تواند کمتر یا بیشتر از مهریه باشد. این بذل مهریه به منظور جلب رضایت مرد برای جاری شدن صیغه طلاق است. بنابراین، در طلاق خلع، زن از حق مهریه خود صرف نظر می کند تا بتواند از زندگی زناشویی رها شود. این نوع طلاق نیز یک توافق است و نیاز به اراده و رضایت طرفین دارد.

درخواست طلاق بدون دلیل موجه: جایگاه مهریه در یک چانه زنی حقوقی

اگر زن بدون ارائه دلیل موجه و صرفاً به دلیل عدم تمایل به ادامه زندگی مشترک، درخواست طلاق دهد و هیچ یک از شروط عسر و حرج یا شروط دوازده گانه نیز محقق نشده باشد، وضعیت کمی متفاوت می شود. در این حالت، از نظر قانونی، مرد تکلیفی به طلاق دادن زن ندارد. اما، حق مهریه زن همچنان پابرجا است.

در عمل، در چنین مواردی، زن برای اینکه بتواند رضایت مرد را برای طلاق جلب کند، معمولاً مجبور می شود بخشی یا حتی تمام مهریه خود را ببخشد. این وضعیت بیشتر به یک مذاکره شباهت دارد تا یک اجبار قانونی. مرد ممکن است در قبال دریافت مقداری از مهریه (که می تواند مبلغی کمتر از کل مهریه یا حتی تمام آن باشد)، به طلاق رضایت دهد. این شرایط، تفاوت اساسی با طلاق خلع دارد؛ در طلاق خلع، کراهت شدید زن از مرد اثبات می شود و بذل مهریه برای رهایی از این کراهت است. اما در طلاق بدون دلیل موجه، این یک چانه زنی صرفاً برای حصول رضایت مرد برای طلاق است.

مواردی که مهریه به زن تعلق نمی گیرد یا ساقط می شود (با دقت حقوقی)

همانطور که پیش تر گفته شد، مهریه حق مسلم زن است؛ اما استثنائاتی نیز وجود دارد که در آن ها مهریه به زن تعلق نمی گیرد یا حق مطالبه آن از بین می رود. این موارد بسیار خاص و حقوقی هستند و نیازمند دقت بالا در بررسی هستند.

بذل کامل مهریه به صورت ارادی و رسمی

بارزترین حالتی که مهریه به زن تعلق نمی گیرد، زمانی است که خود زن به صورت ارادی و با رضایت کامل، تمام مهریه خود را به مرد می بخشد یا اصطلاحاً ابراء می کند. این بذل باید در قالب اسناد رسمی مانند صلح نامه، ابراء ذمه، یا به عنوان بخشی از توافق در طلاق خلع یا توافقی ثبت شود. اهمیت رسمی بودن این اقدام در آن است که در آینده قابل انکار نباشد و حق مهریه به صورت قطعی ساقط گردد.

تدلیس در ازدواج از سوی زن

تدلیس در ازدواج به معنای فریب دادن مرد توسط زن یا شخص ثالثی به نفع زن است، به طوری که ویژگی های خاص و مهمی که در ازدواج مؤثر بوده است، خلاف واقعیت نشان داده شود و مرد بر اساس آن فریب، اقدام به ازدواج کرده باشد. اثبات تدلیس بسیار دشوار و پیچیده است و شرایط خاصی دارد. برای مثال، اگر زن پیش از عقد، با پنهان کردن نقص یا عیبی اساسی که از دید عرف مانع ازدواج است، مرد را فریب داده و او نیز بر اساس همین فریب با زن ازدواج کرده باشد، مرد می تواند نکاح را فسخ کند. در صورت فسخ نکاح به دلیل تدلیس زن، مهریه به او تعلق نمی گیرد و اگر مهریه ای دریافت کرده باشد، باید آن را بازگرداند. این مورد از استثنائات نادر و نیازمند رسیدگی دقیق قضایی است.

طلاق پیش از نزدیکی (دوشیزه بودن): تعلق نصف مهریه

اگر طلاق پیش از وقوع نزدیکی (همبستری) میان زن و مرد صورت گیرد و زن دوشیزه باشد، مهریه به طور کامل به او تعلق نمی گیرد. در این حالت، طبق قانون، زن مستحق دریافت نصف مهریه تعیین شده است (قاعده تنصیف). این قانون برای حمایت از حقوق هر دو طرف و جلوگیری از تضییع کامل مهریه زن از یک سو، و نیز عدم تحمیل کامل بار مهریه به مرد در زندگی مشترک ناتمام از سوی دیگر وضع شده است.

عدم تمکین خاص (نشوز) و تأثیر آن بر مهریه

یکی از تصورات رایج اما نادرست این است که عدم تمکین زن (نشوز) باعث از بین رفتن حق مهریه او می شود. در حالی که عدم تمکین نفقه را ساقط می کند نه مهریه را. مهریه یک حق مستقل مالی است که به محض عقد به زن تعلق می گیرد و عدم تمکین زن در زندگی مشترک، این حق را از بین نمی برد. زن ناشزه همچنان می تواند مهریه خود را مطالبه کند. با این حال، در برخی موارد بسیار خاص و در روند توافقات طلاق، ممکن است زن برای جلب رضایت مرد به طلاق، از حق مهریه خود بگذرد؛ اما این بذل، ناشی از توافق و اراده اوست، نه پیامد مستقیم عدم تمکین.

اثبات فسخ نکاح به دلیل عیوب از سوی زن

در مواردی که نکاح به دلیل وجود برخی عیوب مشخص در زن (مانند جنون یا برخی بیماری ها) که در زمان عقد وجود داشته و مرد از آن بی خبر بوده، از سوی مرد فسخ شود، مهریه به زن تعلق نمی گیرد. اگر زن مهریه ای دریافت کرده باشد، باید آن را به مرد بازگرداند. این موضوع نیز مانند تدلیس، از موارد بسیار خاص و پیچیده حقوقی است و اثبات آن مستلزم شرایط قانونی دقیق و رأی دادگاه است.

نکات حقوقی مهم پیرامون مهریه و طلاق از سوی زن

برای درک کامل تر وضعیت مهریه در شرایطی که زن درخواست طلاق می دهد، باید به برخی نکات حقوقی کلیدی توجه داشت که می تواند به روشن شدن ابهامات کمک کند.

آیا خیانت زن بر مهریه تأثیر دارد؟

خیانت زن، هرچند از نظر اخلاقی و شرعی عملی ناپسند است و می تواند دلایل طلاق از سوی مرد را فراهم آورد، اما تأثیر مستقیمی بر حق مهریه زن ندارد. مهریه یک حق مالی است که به محض جاری شدن عقد نکاح، به ذمه مرد می آید و رویدادهای بعدی زندگی مشترک، از جمله خیانت، به طور خودکار این حق را ساقط نمی کند. البته، در روند توافقات طلاق و چانه زنی های احتمالی، ممکن است مرد با استناد به این موضوع، تلاش کند زن را به بذل مهریه ترغیب کند؛ اما این به معنای سلب قانونی مهریه نیست.

مهریه عندالاستطاعه و توانایی پرداخت مرد

اگر مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد، یعنی پرداخت آن منوط به توانایی مالی مرد است، و مرد توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، زن نمی تواند او را به پرداخت کامل مهریه مجبور کند. در این شرایط، مرد می تواند با ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، ناتوانی مالی خود را به دادگاه اثبات کند. دادگاه پس از بررسی، حکم به پرداخت مهریه به صورت اقساطی صادر می کند. در این حالت، زن همچنان حق دریافت مهریه را دارد، اما نحوه دریافت آن به صورت تدریجی و با توجه به استطاعت مالی مرد خواهد بود.

امکان دریافت همزمان مهریه و طلاق

این یک پرسش رایج است که آیا زن می تواند همزمان هم طلاق بگیرد و هم مهریه خود را به طور کامل دریافت کند؟ پاسخ مثبت است. در بسیاری از موارد، به خصوص اگر زن بتواند دلایل موجهی برای طلاق ارائه کند، مانند اثبات عسر و حرج یا تحقق هر یک از شروط دوازده گانه عقدنامه، او قادر خواهد بود که هم حکم طلاق را دریافت کند و هم مهریه خود را به طور کامل مطالبه نماید. این دو حق، مستقل از یکدیگر قابل پیگیری هستند و یکی لزوماً مانع دیگری نمی شود، مگر اینکه خود زن در راستای یک توافق خاص از مهریه صرف نظر کند.

وضعیت مهریه در دوران عقد برای زن باکره

همان طور که پیش تر اشاره شد، در صورتی که طلاق در دوران عقد و پیش از وقوع نزدیکی (همبستری) صورت گیرد و زن دوشیزه باشد، او مستحق دریافت نصف مهریه تعیین شده است. این قانون به تنصیف مهریه معروف است و برای حمایت از حقوق هر دو طرف در شرایطی که زندگی مشترک به طور کامل آغاز نشده است، وضع شده است. اگر مهریه به طور کامل پرداخت شده باشد، مرد می تواند نصف آن را از زن بازپس بگیرد.

نقش وکیل متخصص در فرآیند طلاق و مطالبه مهریه

با توجه به پیچیدگی ها و ظرافت های حقوقی مربوط به مهریه و طلاق، به ویژه زمانی که زن درخواست طلاق می دهد، حضور وکیل متخصص خانواده و وکیل مهریه بسیار حیاتی است. یک وکیل مجرب می تواند با تحلیل دقیق شرایط پرونده، مستندات لازم را جمع آوری کرده، بهترین مسیر قانونی را برای دفاع از حقوق موکل خود (چه زن و چه مرد) انتخاب کند. وکیل می تواند در تنظیم دادخواست، ارائه دلایل و مدارک، حضور در جلسات دادگاه و مذاکرات با طرف مقابل، راهنمایی های ارزشمندی ارائه دهد و از تضییع حقوق افراد جلوگیری کند. تجربه و دانش حقوقی وکیل، می تواند سرنوشت یک پرونده طلاق را به کلی تغییر دهد و به زن کمک کند تا هم به حق طلاق و هم به مهریه خود دست یابد، یا به مرد کمک کند تا در صورت لزوم، پرداخت مهریه را به صورت عادلانه مدیریت کند.

نتیجه گیری: حق مهریه، پشتوانه زن در مسیر طلاق

در نهایت، اگر زن درخواست طلاق بدهد مهریه به او تعلق میگیرد؟ پاسخ قطعی و قانونی این است که مهریه، به عنوان یک حق مالی مستقل و جدا از زندگی مشترک، به محض جاری شدن عقد نکاح، به زن تعلق می گیرد و درخواست طلاق از سوی او به تنهایی این حق را از بین نمی برد. این واقعیت حقوقی، پشتوانه مهمی برای زنان در نظام حقوقی ایران محسوب می شود.

با این حال، باید در نظر داشت که در عمل، نحوه مطالبه و دریافت مهریه می تواند با توجه به نوع طلاق (توافقی، خلع، عسر و حرج یا بدون دلیل موجه) و همچنین توافقات احتمالی بین زوجین، متفاوت باشد. در برخی از انواع طلاق، زن ممکن است برای رسیدن به جدایی، به صورت ارادی از تمام یا بخشی از مهریه خود صرف نظر کند که این عمل به معنای بذل مهریه است و نه سلب قانونی آن.

فهم دقیق این تفاوت ها و پیچیدگی های قانونی، برای هر دو طرف ازدواج اهمیت حیاتی دارد. آگاهی از حقوق و تعهدات، می تواند از بروز سوءتفاهم ها و مشکلات بیشتر در مسیر دشوار طلاق جلوگیری کند.

مشاوره حقوقی تخصصی: گامی مطمئن در دفاع از حقوق شما

با توجه به ظرافت ها و ابهامات زیادی که در مسائل حقوقی خانواده و طلاق وجود دارد، اکیداً توصیه می شود که قبل از هر اقدامی، با یک وکیل متخصص خانواده و مهریه مشورت کنید. یک مشاور حقوقی مجرب می تواند با بررسی دقیق جزئیات پرونده شما، بهترین راهکار قانونی را ارائه دهد و از تضییع حقوق شما جلوگیری کند.

موسسات حقوقی با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تخصصی، می توانند راهنمای شما در این مسیر دشوار باشند. این مشاوره ها می توانند به شما در فهم کامل حقوق تان، نحوه جمع آوری مدارک لازم، تنظیم دادخواست و پیگیری پرونده در دادگاه کمک شایانی کنند. فراموش نکنید که دانش حقوقی، اولین و مهم ترین ابزار شما برای دفاع از خود و تأمین آینده ای مطمئن است.